علل بیماری زنگ زرد گندم و مدیریت مبارزه با آن

1403-01-191403-01-19 اخبار روزانه کشاورزی اصول صحيح به زراعي،انجام سم پاشي،تاریخ کاشت،رشد گندم،زنگ زرد گندم،کشاورزی ایران

پایگاه خبری DA1news: زنگ زرد گندم که با قارچي به نام Puccinia striiformis f. sp.tritici ایجاد مي شود یکي از مهم ترین بیماري هاي هوازاد گندم در اقلیم هاي گوناگون استان فارس مي باشد. این بیماري هر چند سال یک بار در بیش تر مناطق فارس که عوامل محیطي و جوي مناسب شود، به صورت همه گیر درآمده و با گسترش سریع در مزارع سبب خسارت چشم گیر اقتصادي در رقم های حساس مي شود .

نشانه های بيماري
نشانه های بیماري بر روي برگ ها به ویژه برگ پرچم (نزدیک ترین برگ به سنبله) به صورت جوش هاي ریز زرد رنگ تا نارنجي است که به حالت خطوط نقطه چین در هر دو سطح برگ و به موازات رگبرگ ها نمایان مي شود.

شکل 1 – نشانه های بیماری زنگ زرد گندم روی برگ، ساقه و سنبله

گسترش این خطوط نقطه چین روي برگ ها حالت نواري شکل به موقعیت جوش ها مي دهد و به همین دلیل به زنگ زرد، زنگ نواري نیز گفته مي شود. هرکدام از جوش ها در برگیرنده ی تعداد زیاد و بي شماري اسپورهاي گرد تک سلولي و ریز و فعال به نام یوردیوسپور ( Urediospore) مي باشد .
در آلودگي هاي شدید افزون بر برگ، سایر اندام هاي هوایي گیاه مانند سنبله، ریشک، غلاف برگ و ساقه نیز ممکن است مورد حمله ی بیماري قرار گیرد (شکل1).
در سال هاي همه گیر و در مناطقي که شدت بیماري روي رقم های حساس زیاد باشد، عملکرد محصول به طور چشم گیری پایین آمده و بذرها به درجه هاي مختلف کوچک، لاغر و چروکیده در مي آیند. بذر هاي یاد شده از نظر مصارف غذایي و بذري داراي کیفیت پایین و شاید نا مطلوب باشند.
در پایان دوره ی رشد گندم و با گرم شدن هوا که شرایط محیطي براي رشد و گسترش بیماري نامناسب مي شود ،ممکن است در محل جوش ها اسپورهاي دوسلولي با دیواره ی ضخیم به نام تلیوسپور از یوردیوسپورها تشکیل شود که در شرایط ایران اغلب نقشي در ایجاد بیماري و بقای قارچ در طبیعت ندارند.

چرخه ی زندگي
گفتنی است که زنگ زرد گندم به دلیل فعال بودن چرخه ي تولید یوردیوسپور در طبیعت مي تواند بدون وابسته بودن به تکمیل مراحل سیکل جنسي، گندم را آلوده و بیمار نماید. بنابراین عامل بیماري در طبیعت بیش تر به شکل یوردیوسپور فعالیت دارد. این بیماري در نبود گندم می تواند برخي از گرامینه هاي وحشي مانند جو وحشي ،اگروپیرون و آژیلوپس را نیز به شرط وجود شرایط حرارتي و رطوبتي لازم آلوده نماید.
• یادآور می شود که کمینه، بهینه و بیشینه ی درجه ی حرارت براي جوانه زني یوردیوسپورها به ترتیب 0، 9-13 و 23 درجه ی سانتي گراد مي باشد. هم چنین کمینه، بهینه و بیشینه ی درجه ی حرارت براي رشد و گسترش بیماري به ترتیب 3، 12-17 و 25 درجه ی سانتی گراد مي باشد اما عامل بیماری می تواند در شرایط مزرعه در برخی از روز ها و در ساعاتی از روز که درجه ی حرارت از 25 درجه ی سانتی گراد بیش تر می شود، تحمل نموده و با مناسب شدن شرایط محیطی دوباره فعالیت خود را ادامه دهد.
شرايط لازم براي گسترش و همه گير شدن بيماری- وجود عامل بیماري با قدرت تهاجمي بالا با بروز نژاد غالب یا جدید بیماري زا و ایجاد آلودگي اولیه توسط آن- کاشت رقم یا رقم های حساس در سطوح گسترده در منطقه- نبود تنوع ژنتیکي و نبود پهنه بندي مناسب رقم ها در منطقه
– فراهم شدن شرایط محیطي مناسب شامل افزایش بارندگي هاي سالیانه که سبب افزایش و ادامه ی رطوبت نسبي محیط و تشکیل شبنم صبح گاهي مي شود، درجه ی حرارت مناسب (خنک) در بهار و نبود بادهاي خشک و گرم در فصل تابستان
– طولاني شدن مدت آلودگي در یک منطقه و افزایش تعداد آلودگي هاي ثانویه
– رعایت نکردن اصول صحیح زراعيمهار بيماری:

1- استفاده از رقم های مقاوم و متحمل

کاشت رقم های مقاوم، نیمه مقاوم و متحمل گندم به زنگ زرد در منطقه و تلاش براي حذف رقم های حساس شده در دوره ی زمانی ممکن یکي از راههاي کنترل بیماري است.
در این مورد پیشنهاد برای کاشت رقم های مقاوم و متحمل در برنامه ی پهنه بندی استان فارس از قرار زیر است:

اقلیم معتدل: رقم های گندم سیروان، چمران 2، افق ،پیشتاز، پارسی، سیوند، مرودشت، نیک نژاد، گندم لاین A و دوروم های بهرنگ و شبرنگ
اقلیم نیمه گرم و گرم: رقم های گندم سیروان، چمران 2، افلاک و دوروم های بهرنگ، شبرنگ و یاواروساقلیم سرد: رقم های گندم میهن، زارع و پیشگامتذکر: درصورت کاشت رقم های حساس در استان فارس مانند چمران، شیرودی، شیراز، الوند، بهار، زرین و … بایستی درصورت نمایان و همه-گیر شدن بیماری به اصول صحیح زراعی و مبارزه ی شیمیایی به موقع و کارساز توجه کافی شود. کاشت رقم های زودرس برای فرار از بیماری و پهنه بندی و ایجاد تنوع ژنتیکی از رقم ها در منطقه نیز مي تواند کارساز باشد.

2- استفاده از اصول صحيح به زراعي
– رعایت تاریخ کاشت بهینه در مناطق گوناگون
– رعایت تراکم بهینه ی بذر در واحد سطح و خودداري از تراکم بیش از حد
– خودداري از مصرف بیش از حد کودهاي ازته
– آبیاري در حد بهینه و خودداري از مصرف بیش از حد آن در مزارع3- مبارزه ی شيمياییبرای افزایش کارایي این روش توجه به نکات زیر ضروري است.
– استفاده از قارچ کش هاي مفید، کارا و دوره ی حفاظت بیش تر مانند آرتئا، فولیکور و آلتو به ترتیب با مقدارهای 4/0، 1 و5/0 لیتر در هکتار. از قارچ کش تیلت بهتر است به میزان 1 لیتر در هکتار در مزارع با تراکم بوته ی کمتر استفاده شود. اغلب احتمال نیاز به تکرار سم پاشي در صورت استفاده از سم تیلت بیش تر مي باشد.
– پیش آگاهي صحیح و تشکیل شبکه هاي مراقبت با تجربه در مناطق مختلف استان فارس
– توجه کافي به داده هاي هواشناسي به منظور اطلاع از درجه ی حرارت، رطوبت نسبي )به ویژه تعدد و تداوم شبنم صبح گاهي در مزارع از مرحله ی پدیدار شدن برگ پرچم به بعد(، وقوع بارندگي و باد برای دادن هشدارهاي لازم به کشاورزان
– مبارزه به موقع و اصولي با بیماري قبل از همه گیر شدن و شدت بیماري در مزارع: در این ارتباط به شرط فراهم بودن شرایط مساعد جوي و سایر عوامل محیطي براي ظهور و گسترش بیماری در مزارع، انجام سم پاشي در زمانی که یک تا دو نوار کوچک از زنگ روي برگ پرچم دیده شود و اغلب یک تا دو بوته آلوده به زنگ زرد در هر متر مربع در نقاط مختلف مزرعه مشاهده شود، الزامي و ضروري می باشد.

شکل 2 – میزان 5S از بیماری روی برگ پرچم به عنوان مناسب ترین زمان سم پاشی