تاریخچه و اهمیت اقتصادی کیوی و شرایط آب وهوایی مناسب آن
پایگاه خبری Da1news: این میوه بومی چین جنوبی است ولی اصلاح آن در کشور نیوزیلند صورت گرفته و به سایر نقاط جهان گسترش یافته است. در ایران نیز با مشاهده وضعیت نامطلوب بخشی از باغات مرکبات در شمال کشور که در بعضی سالها در اثر سرمای زمستانه از بین میروند و دارای عملکرد پایینی هستند، اقدام به انجام مطالعاتی برای یافتن جایگزینی مناسب برای این باغات شد که درنهایت درخت کیوی فروت برای این منظور انتخاب گردید. این میوه نسبت به مرکبات مقاومت بیشتری به سرما داشته و عملکرد آن بالاتربوده و شرایط اکولوژیکی شمال کشور بسیار مناسب کشت این محصول است. با همکاری fao درسال ۱۳۵۷ چهار رقم ماده بنام هایوارد، برونو، مانتی و آبوت و دو رقم نر بنام توموری و ماتوا از کشورهای فرانسه و ایتالیا وارد و بعد از انجام تحقیقات لازم درسال ۱۳۶۷ اقدام به تکثیر وتوزیع بین باغداران گردید.
گیاه شناسی کیوی :
نام علمی کیوی Actinidia deliciosa از خانواده Actinidiaceae می باشد.کیوی درختی است دو پایه دارای ریشه های نسبتاً ضخیم ، گوشتی آبدار و سطحی (باید از شخم عمیق در اطراف تنه خودداری نمود)، برگها خزان کننده و قلبی شکل و متناوب، گلها اواخر بهار شکوفا میشوند. میوه از اوایل آبان ماه قابل برداشت است و وزن متوسط میوه در ایران۷۰ گرم میباشد. این میوه حاوی انواع ویتامینهای A,B,C,E,PP و همچنین موادی مانند تانن، روی ، فسفر، سدیم ، پتاسیم و ترکیبات فیبری و … می باشد. هر ۱۰۰ گرم آن ۳۰۰ میلی گرم ویتامین C دارد که تقریباً ۲ برابر میزان موجود در مرکبات است.
شرایط آب وهوایی مناسب کیوی :
کیوی از میوه های نیمه گرمسیری است که مقاومت آن به سرما بیش از مرکبات است و احتیاج به رطوبت و آب زیادی داشته و به دمای ۱۰ درجه سانتیگراد زیر صفر مقاوم است . این درخت سالیانه ۵۰۰۰ تا۷۰۰۰ مترمکعب آب در هکتار نیاز دارد. رطوبت نسبی ۷۵ % و ۳۰۰ تا ۴۰۰ ساعت دمای کمتر از ۷ درجه سانتیگراد در فصل خواب جهت تولید میوه ضروری است. در مناطقی که دمای زمستان به کمتر از ۱۲ درجه سانتیگراد زیر صفر برسد پرورش کیوی غیر ممکن است. رشد جوانه ها از ۸ درجه سانتیگراد بالای صفر شروع شده و این درخت تا ۴۰ درجه سانتیگراد را در تابستان تحمل میکند. کیوی در خاک های کاملاً سبک با قابلیت نفوذپذیری مناسب بخوبی رشــد میکند و به خاکهای شنی هوموسدار نیاز دارد. اسیدیته مناسب آن ۵/۵ تا ۵/۶ است. این درخت جزء گیاهان حساس و پرتوقع به عناصر خاک است و تغذیه آن باید بخوبی صورت گیرد. برای احداث باغ باید به نسبت ۱ به ۹ از پایه های نر و ماده استفاده نمود تا گرده افشانی بنحو احسن انجام گیرد. تکثیر آن از طریق قلمه و فاصله درختان در شمال ایران ۵×۴ متر در روش صلیبی است و معمولاً۵۰۰ درخت در هکتار کاشته می شود.
تاریخچه و اهمیت اقتصادی محصول کیوی :
کیوی فروت بومی چین بوده و مرکز اصلی آن Actinidia درسلسله جبال جنوب غربی چین است. مناطق انتشار جغرافیایی گونه های آن ازسیبری تا جنوب شرقی آسیا و از چین تا ژاپن میباشد. در طول قرن اخیر میوه مذکور به ژاپن ، روسیه ، اروپا ، آمریکا و نیوزیلند راه یافته است ولی کشت و کار تجارتی آن بعد ازسالهای۱۹۶۰ توسعه یافته و اینک در سطح وسیعی در نیوزیلند ، ژاپن ، چین ، روسیه ، ایتالیا ، فرانسه ، بلژیک ، آلمان ، آفریقای جنوبی و استرالیا کشت می گردد. در ایران منطقه کشت کیوی منحصر به سواحل دریای خزر بوده و در سایر مناطق محدودیت های اقلیمی و PH خاک تاکنون مانع از گسترش کشت آن شده است.
سابقه کشت کیوی در جهان :
روبرت فورتون انگلیسی درسال ۱۸۴۷ در سفر مطالعاتی به کشور چین ، کیوی فروت را به عنوان یک میوه خوراکی کشف کرد. در آغاز قرن بیستم(۱۹۰۶) مقداری بذر کیوی از چین به نیوزلند برده شده و توسط باغداری بنام آلکساندر آلیسون مورد کشت قرار گرفت. درختان کیوی حاصل از بذرهای مذکور درسال(۱۹۱۰) به بار نشستند و تمام ارقام کنونی کیوی در دنیا غیر از چین حاصل درختان مذکور است. باغداران نیوزیلندی پس از آنکه متوجه منافع اقتصادی آن شدند، اقدام به اصلاح روشهای باغداری و توسعه ارقام و کولیتواری های آن شدند و درسال ۱۹۴۰ وقتی که تعداد زیادی از باغهای کیوی به محصول اقتصادی رسیدند، اهمیت کشت و کار آن بیشتر ظاهر گردید و از آن تاریخ تولید کیوی درنیوزلند بسرعت توسعه یافته است. دو نفراز کسانیکه در این زمینه بیش از همه کوشش کرده وبه موفقیت های قابل توجهی دست یافتند بنامهای Hayward Wright, Bruno just می باشند که نسبت به پرورش و تکثیر دو واریته مهم کیوی که هم اکنون بیشترین سطح زیر کشت باغهای کیوی را تشکیل می دهند اقدام نمودند که با سم خود آنها هایوارد و برونو نامگذاری شده و شهرت جهانی یافتند. میوه کیوی حدوداً درسالهای ۱۸۴۷ به اروپا و سپس به آمریکا راه یافت که ابتدا جنبه زینتی داشته است.
سابقه کشت کیوی در ایران :
برای اولین بار درسال ۱۳۴۷ آقای مهندس ابراهیمی در یکی از ویلاهای دره پشته رامسر دو اصله نهال کیوی را مشاهده نموده و تحت نظر قرارداد، سال بعد درخت ماده کیوی به بار نشست و اولین نمونه میوه آن ظاهر گردید. در زمستان همان سال یعنی بهمن ماه ۱۳۵۰ سرمای سخت و برف سنگین مازندران را فراگرفت که خسارات زیادی به درختان مرکبات وارد کرد ولی هیچگونه لطمه ای به دو اصله درخت کیوی وارد نیامد. مقاومت درختان مذکور در مقابل سرمای طولانی وغیر منتظره متخصصین و کارشناسان باغبانی وزارت کشاورزی را متوجه سازگار بودن میوه مذکور در منطقه مازندران نمود. کارشناسان FAO نیز درسال ۱۹۷۷ ( ۱۳۵۶ ه . ش ) طی گزارشی تحت عنوان طرح جامع تحقیقاتی باغبانی ایران توصیه نمودند که برای منطقه شمال ایران علاوه بر مرکبات بایستی محصول مناسب دیگری نیز در نظر گرفته شود تا درسال هایی که سرما به مرکبات صدمه میزند آن محصول بتواند تا حدودی جبران زیان های وارده را بنماید و درهمان گزارش گیاه کیوی را برای این مقصود مناسب دانسته و ضمن معرفی ، لزوم انجام تحقیقات و بررسی در این زمینه را یاد آوری نمودند.
در سالهای ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر با همکاری سازمان خوابار جهانی FAO نسبت به وارد کردن واریته های اقتصادی کیوی از فرانسه و ایتالیا اقدام کرد که در ایستگاه کشاورزی رامسر غرس گردید. این ارقام عبارتنـــد از پایه های ماده Haywad , Bruno, Abbott, Monty وهمچنین دو پایه نر Tomuti, Matua که منشاء و مبداء باغ های کیوی در ایران می باشند. از سال ۱۳۶۰ پرورش کیوی در سطح بزرگ در کشور آغاز گردید و توسعه کشت آن همچنان ادامه دارد. از سال ۱۳۶۳ تکثیر و توزیع نهال کیوی بین متقاضیان توسط بخش خصوصی آغاز شد و از سال ۱۳۶۶ بمنظور هماهنگی و افزایش کیفیت و کمیت میوه تولیدی تشکلهایی با عضویت باغداران کیوی تشکیل گردید. محصول کیوی بتدریج از سال ۱۳۶۷ وارد بازارهای داخلی شد.
اهمیت اقتصادی باغات کیوی :
بطور کلی ، بخش باغبانی از ظرفیت های تولیدی و صادراتی فراوانی برخوردار است و می تواند درسازمان تجارت جهانی wto حرفی برای گفتن داشته باشد. در حال حاضر حدود ۱۵ هزار خانوار به کشت وکار کیوی اشتغال داشته و درصورت ایجاد صنایع تبدیلی میزان اشتغال وارزآوری این محصول افزایش خواهد یافت. این بخش مزیت نسبی قابل قبولی نسبت به سایر بخشهای تولیدی نظیر زراعت ، محصولات دامی و حتی صنعت دارد. در زمینه باغبانی قدرت ، رقابت بسیار بالا بوده و محصولاتی نظیر گردو، فندق ، بادام ، پسته ، زیتون و غیره با بهره گیری از تفاوت اقلیم، تنوع ژنتیکی و نیروی کار نسبتاً ارزان قیمت از یک طرف و تقاضای بازار جهانی و بالا بودن قیمت این محصولات در جهان، این امکان را به بخش باغبانی می دهد که به سادگی در بازارهای جهانی با محصولات مشابه به رقابت بپردازد و با این پشتوانه به توسعه آن در کشور کمک کند. میوه کیوی نیز در ردیف محصولات فوق الذکر قرار گرفته و می تواند در ارزآوری ، اشتغال و سلامتی جامعه نقش بسزایی داشته باشد. قابل ذکر است که از لحاظ حجم تولید کیوی مقام چهارم جهان و درنیمکره شمالی در مقام دوم بعد از کشور ایتالیا قرار گرفته است . از نظر صادرات نیز ششمین کشور صادرکننده در جهان می باشد. تقاضای مردم جهان برای خرید کیوی، سالیانه ۴ میلیون تن است، در صورتی که تولید آن در دنیا فقط ۸۰۰ هزار تن است، یعنی فقط به ۲۰ % از تقاضای جهان پاسخ داده می شود، بنابراین هنوز امکان زیادی برای ورود به بازارهای جهانی وجود دارد.
امروزه کیوی کالایی کاملاً اقتصادی تلقی می شود و در مقایسه با سایر محصولات کشاورزی که در شرایط آب وهوایی مشابه کیوی در کشور کشت می شوند – نظیر برنج و مرکبات – بازدهی اقتصادی بالایی دارد و این امکان نیز وجود دارد که بتوانیم سالانه یک میلیارد دلار ارز برای کشور حاصل کنیم. این میوه در ایران نسبت به سایر کشورها از طعم خوبی برخوردار بوده و به لحاظ استفاده کم از سموم شیمیایی (کشت ارگانیک) و همچنین از نظر زمان برداشت محصول درصورت رعایت استانداردهای بسته بندی وافزایش توان حمل و نقل کشور میتواند جایگاه خود را در بازارهای جهانی مستحکم نماید.
وضعیت تولید محصول کیوی در ایران :
این میوه در ایران از سال ۱۳۴۷ مورد توجه قرار گرفته و بعد از انجام تحقیقات مقدماتی توسط ایستگاه تحقیقات کشاورزی رامسر، بدلیل داشتن مقاومت بیشتر به سرما نسبت به مرکبات در شمال ایران بعنوان جایگزینی برای مرکبات تایید گردیده و بعد از ورود ارقام انتخاب شده و مناسب از کشورهای ایتالیا و فرانسه بنامهای هایوارد، برونو، آبوت، مانتی و ارقام نر توموری و ماتوا درسال ۱۳۶۳ عملاً بصورت تجارتی مورد توجه قرار گرفت. درحال حاضر این میوه درسه استان مازندران، گلستان و گیلان در حاشیه دریای خزر و اراضی مناسب کشت شده و هرساله بر سطح آن افزوده میشود.
مناطق مستعد کشت کیوی در کشور :
درحال حاضر تنها قسمت کوچکی ازسواحل دریای خزر که از آستارا تا ساری را در برمی گیرد برای استقرار باغ های کیوی شرایط مساعدی دارند. شرایط مذکور نه تنها مربوط به وضعیت عوامل جوی از قبیل درجه حرارت ، رطوبت نسبی، ارتفاع و پراکنش بارندگی است بلکه ph خاک نیز در این ارتباط نقش مهمی دارد زیرا تنها در این نوار است که خاک ها تا حدودی اسیدی یا خنثی بوده و برای رشد و پرورش کیوی مناسب است. لذا گسترش باغ های کیوی درسال های اخیر در همین محدوده بوده و درسایر مناطق ازجمله گیلان سطح کشت ناچیز می باشد. به این ترتیب محل استقرار باغ های کیوی با ارقام فعلی با شرایط طبیعی انطباق کامل داشته و تنها درصورت در اختیار داشتن ارقام جدیدی که شرایط مختلف آب وهوایی را تحمل نمایند، امکان گسترش کشت در سایر مناطق نیز خواهد بود.