نظام قیمتگذاری نهادههای کشاورزی؛ چالش‌ها و راهکارها
پایگاه خبری DA1news: نظام قیمتگذاری نهادههای کشاورزی در ایران همواره یکی از چالش‌برانگیزترین موضوعات در سیاست‌گذاری بخش کشاورزی بوده است. با توجه به سهم 23 درصدی نهاده‌ها در هزینه‌های تولید محصولات کشاورزی، کارایی این نظام تأثیر مستقیمی بر امنیت غذایی و معیشت بهره‌بردار کشاورزی دارد.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، نظام قیمتگذاری نهادههای کشاورزی در ایران و شناسایی چالش‌های ساختاری آن همواره مورد نظر تمامی فعالان بخش های مختلف کشاورزی بوذه است. در این میان مهم‌ترین مشکلات نظام قیمتگذاری را ناکارایی مکانیسم‌های تعیین قیمت، اثرات مخرب یارانه‌ها، و عدم تعادل بین قیمت‌های تضمینی محصولات و نهاده‌ها برشمرد و مورد تحلیل قرار بدهیم. یافته‌ها نشان می‌دهد که نظام فعلی قیمتگذاری نه تنها به بهبود بهره‌وری منجر نشده، بلکه موجب بروز مشکلاتی مانند بازار سیاه، کاهش کیفیت نهاده‌ها و فشار بر تولیدکنندگان شده است.
این گزارش با هدف شناسایی مشکلات ساختاری نظام قیمتگذاری و ارائه راهکارهای اصلاحی تدوین و با استفاده از تحلیل داده‌های قیمتی سازمان مرکزی تعاون روستایی (1398-1402)، مصاحبه با 30 نفر از ذینفعان (تولیدکنندگان، توزیعکنندگان و سیاست‌گذاران)، بررسی اسناد بالادستی بخش کشاورزی انجام شده است .
چالش‌های اساسی
ناکارایی مکانیسم‌های تعیین قیمت
– تأخیر چندماهه در اعلام قیمت‌های جدید (به طور متوسط 4 ماه در سال 1401)
– عدم تناسب قیمت‌ها با هزینه‌های تولید (فاصله 35 درصدی در مورد کودهای شیمیایی)
– تعدد مراجع تصمیم‌گیر (وجود 7 نهاد مختلف در فرآیند قیمتگذاری)
اثرات مخرب یارانه‌ها
– توزیع ناعادلانه یارانه‌ها (سهم 70 درصدی کشاورزان بزرگ از یارانه نهاده‌ها)
– رشد بازار سیاه (قیمت‌های 2 تا 3 برابری در بازار غیررسمی)
– کاهش انگیزه برای ارتقای کیفیت در تولیدکنندگان داخلی
عدم تعادل قیمتی
– فاصله فزاینده بین قیمت نهاده‌ها و محصولات (رشد 40 درصدی هزینه نهاده‌ها در مقابل 15 درصدی قیمت محصولات در 1401)
– عدم انعطاف‌پذیری در برابر شوک‌های ارزی (افزایش 80 درصدی قیمت نهادههای وارداتی در 1400)
پیامدهای نظام ناکارآمد قیمتگذاری
پیامدهای اقتصادی
– کاهش 25 درصدی سودآوری کشاورزان خرده‌پا
– رشد قاچاق نهاده‌ها (تخمین 30 درصدی نهادههای قاچاق در بازار)
– اتلاف سالانه 3 هزار میلیارد تومان یارانه به دلیل توزیع نادرست
پیامدهای فنی
– کاهش کیفیت نهادههای تولید داخلی
– عدم تمایل به نوآوری در تولیدکنندگان
– استفاده نادرست از نهاده‌ها به دلیل قیمت‌های تحریف‌شده
راهکارهای اصلاحی
راهکارهای کوتاه‌مدت
– یکپارچه‌سازی مراجع تصمیم‌گیر (تشکیل شورای عالی قیمتگذاری نهاده‌ها)
– اصلاح نظام یارانه‌دهی (جایگزینی یارانه نقدی به جای کالایی)
– تقویت نظارت بازار (ایسانباره‌ای کردن نهادههای یارانه‌ای)
راهکارهای بلندمدت
– استقرار نظام قیمتگذاری مبتنی بر بازار با مداخله حداقلی دولت
– ایجاد بورس نهادههای کشاورزی برای شفافیت قیمتی
– تدوین سند راهبردی قیمتگذاری با افق 10 ساله
– ارتباط مستقیم قیمت نهاده‌ها با قیمت تضمینی محصولات
گزارش نظرسنجی از ذینفعان درباره قیمت گذاری نهادههای کشاورزی
تهیه شده برای: معاونت برنامهریزی وزارت جهاد کشاورزی
تاریخ: بهمن ۱۴۰۲
جامعه آماری: ۱۵۰ نفر از کارشناسان، تولیدکنندگان و توزیعکنندگان نهادههای کشاورزی
۱. یافته‌های کلیدی نظرسنجی
(بر اساس مصاحبه های میدانی و پرسشنامه تخصصی)
| گروه ذینفع | موضع اصلی | درصد موافق | نگرانی‌های شاخص |
|————|———–|————-|—————–|
| تولیدکنندگان داخلی (۵۰ نفر) | مخالفت با قیمتگذاری دستوری | ۸۲٪ | ۱. عدم پوشش هزینه‌های تولید<br>۲. کاهش انگیزه نوآوری |
| واردکنندگان (۳۰ نفر) | تأکید بر تعیین نرخ بر اساس بازار جهانی | ۷۵٪ | ۱. نوسانات ارزی<br>۲. تأخیر در اخذ مجوزها |
| توزیعکنندگان (۴۰ نفر) | انتقاد از نظام توزیع یارانه‌ای | ۶۸٪ | ۱. رشد بازار سیاه<br>۲. عدم شفافیت در سهمیه‌بندی |
| کارشناسان دولتی (۳۰ نفر) | لزوم اصلاح تدریجی نظام قیمتگذاری | ۶۰٪ | ۱. فشار اجتماعی ناشی از حذف یارانه<br>۲. خطر افزایش قیمت محصولات |
۲. تحلیل نظرات
الف) تولیدکنندگان:
– دکتر احمدی (مدیر عامل اتحادیه تولیدکنندگان کود):
“قیمت‌های فعلی تنها ۷۰٪ هزینه‌های تولید را پوشش می‌دهد. این نظام ما را مجبور به کاهش کیفیت کرده است.”
ب) توزیعکنندگان:
– خانم محمدی (رئیس اتحادیه توزیعکنندگان استان فارس):
“سهمیه‌بندی ناعادلانه موجب شده ۳۰٪ نهادههای یارانه‌ای به بازار سیاه برود. نیازمند سیستم ردیابی هوشمند هستیم.”
ج) کارشناسان:
– دکتر رضایی (اقتصاددان کشاورزی):
“حذف یکباره یارانه شوک تورمی ایجاد می‌کند. پیشنهاد می‌کنیم اصلاحات در قالب برنامه ۵ ساله انجام شود.”
۳. پیشنهادات ذینفعان
| گروه | پیشنهادات کلیدی |
| تولیدکنندگان | ۱. تعیین قیمت بر اساس هزینه تمام‌شده واقعی<br>۲. معافیت مالیاتی برای واحدهای نوآور |
| واردکنندگان | ۱. ثبات نرخ ارز ترجیحی<br>۲. کاهش بوروکراسی گمرکی |
| توزیعکنندگان | ۱. اجرای سامانه یکپارچه توزیع (مانند سهمیه‌بندی سوخت)<br>۲. جریمه سنگین برای احتکار |
| کارشناسان | ۱. قیمتگذاری پلکانی بر اساس کیفیت نهاده‌ها<br>۲. ارتباط مستقیم قیمت نهاده‌ها با قیمت تضمینی محصولات |
۴. جمع‌بندی و توصیه‌های سیاستی
– کوتاه‌مدت (۶ ماهه):
– راه‌اندازی سامانه ردیابی نهادههای یارانه‌ای
– افزایش ۲۰٪ی قیمت‌های مصوب برای پوشش هزینه‌های تولید
– بلندمدت (۳ ساله):
– حذف تدریجی یارانه‌ها و جایگزینی کمک‌های مستقیم
– ایجاد بورس نهادههای کشاورزی
نتیجه‌گیری:
اتفاق نظر اکثر ذینفعان بر لزوم اصلاح ساختار قیمتگذاری با رویکرد بازارمحور و نظارت هوشمند است. اجرای این تغییرات نیازمند همراهی همه جانبه دستگاه‌های اجرایی است.
منابع و مآخذ:
. گزارش‌های مرکز آمار ایران (1398-1402)
. اسناد وزارت جهاد کشاورزی
– واحد تحقیقات بازار وزارت جهاد کشاورزی
– انجمن علمی اقتصاد کشاورزی ایران
. مصاحبه‌های میدانی با ذینفعان
. مقالات علمی مرتبط در مجلات معتبر
