همه‌جانبه‌گرایی در مدیریت منابع: از حفاظت خاک تا ذخیره آب
پایگاه خبری DA1news: پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری در سال ۱۴۰۳ با تمرکز بر اهداف کلان توسعه پایدار، حفظ منابع طبیعی و مقابله با چالش‌های زیست‌محیطی، پروژه‌های متعددی را در حوزه‌های پژوهشی، فناوری و اجرایی به انجام رساند. این گزارش به بررسی دستاوردهای سال گذشته و برنامه‌های پیش‌رو در سال ۱۴۰۴ می‌پردازد.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری در سال ۱۴۰۳ گام‌های مؤثری در جهت حفظ منابع طبیعی برداشت و در سال ۱۴۰۴ با تقویت رویکردهای فناورانه و مشارکتی، برنامه‌های عملیاتی خود را با هدف کاهش فرسایش خاک، افزایش بهره‌وری آب و انطباق با تغییرات اقلیمی توسعه خواهد داد.
عملکرد سال ۱۴۰۳
۱. پروژه‌های پژوهشی و مطالعاتی
– ارزیابی فرسایش خاک و مدلسازی روان‌اب: انجام مطالعات میدانی در ۱۰ حوضه آبخیز بحرانی و ارائه راهکارهای کاهش فرسایش با استفاده از سامانه‌های نوین سنجش از دور.
– توسعه روش‌های بیولوژیک حفاظت خاک: اجرای پروژه‌های پایلوت استفاده از گیاهان بومی برای تثبیت خاک در مناطق خشک و نیمه‌خشک.
– بررسی اثرات تغییرات اقلیمی بر منابع آب: انتشار ۵ مقاله علمی در مجلات معتبر بین‌المللی و تدوین راهبردهای سازگاری با خشکسالی.
۲. پروژه‌های اجرایی و فناورانه
– احداث سازه‌های آبخیزداری: ساخت ۱۵۰ سازه آبخیزداری (گابیون، بندرسایی و …) در استان‌های خراسان جنوبی، فارس و کرمان برای کنترل سیلاب و تغذیه آبخوان‌ها.
– اجرای سیستم‌های پخش سیلاب: توسعه روش‌های پخش سیلاب در دشت‌های یزد و اصفهان به منظور تقویت منابع آب زیرزمینی.
– استفاده از فناوری نانو در حفاظت خاک: آزمایش پوشش‌های نانویی برای کاهش تبخیر آب و افزایش مقاومت خاک در برابر فرسایش بادی.
۳. آموزش و ترویج
– برگزاری ۲۰ کارگاه آموزشی برای کشاورزان و جوامع محلی در زمینه مدیریت پایدار خاک و آب.
– تدوین ۳ دستورالعمل فنی برای بهره‌برداری بهینه از طرح‌های آبخیزداری.
۴. همکاری‌های ملی و بین‌المللی
– انعقاد تفاهم‌نامه با سازمان‌های بین‌المللی (مانند FAO و UNDP) برای اجرای پروژه‌های مشترک حفاظت از منابع طبیعی.
– مشارکت در برنامه‌های شبکه آبخیزداری کشورهای منطقه (افغانستان و پاکستان) برای تبادل تجربیات.
برنامه‌های عملیاتی سال ۱۴۰۴
۱. توسعه پژوهش‌های کاربردی
– پروژه ارزیابی کیفیت خاک‌های کشاورزی: شناسایی مناطق در معرض تخریب و ارائه راهکارهای احیاء.
– مدیریت یکپارچه حوضه‌های آبخیز: تدوین برنامه‌های مدیریت مشارکتی با ذینفعان محلی.
۲. اجرای طرح‌های آبخیزداری
– احداث ۲۰۰ سازه جدید در حوضه‌های بحرانی با اولویت استان‌های سیستان و بلوچستان و خوزستان.
– توسعه سامانه‌های پایش هوشمند: نصب سنسورهای اندازه‌گیری رطوبت و فرسایش خاک در مناطق نمونه.
۳. فناوری و نوآوری
– توسعه سامانه‌های هوش مصنوعی برای پیش‌بینی روند فرسایش و هشدار سیلاب.
– تولید کودهای زیستی سازگار با محیط زیست برای بهبود حاصلخیزی خاک.
۴. آموزش و ظرفیت‌سازی
– برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی برای کارشناسان استانی و بهره‌برداران.
– تدوین محتوای دیجیتال (اپلیکیشن موبایل) برای آموزش‌های مجازی.
۵. همکاری‌های فرابخشی
– گسترش همکاری با وزارت جهاد کشاورزی و سازمان محیط زیست برای اجرای طرح‌های مشترک.
– جلب مشارکت بخش خصوصی در پروژه‌های آبخیزداری با رویکرد اقتصاد مقاومتی.
این گزارش می افزاید: پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری با هدف حفظ و احیای منابع خاک و آب، برنامه‌های پژوهشی، فناورانه و اجرایی متعددی را در سال‌های اخیر به مرحله عمل رسانده است. این گزارش در ادامه به تفکیک، اقدامات انجام‌شده در دو حوزه کاهش فرسایش خاک و افزایش بهره‌وری آب را ارائه می‌دهد.
الف) فعالیت‌های مرتبط با کاهش فرسایش خاک
۱. مطالعات و پژوهش‌ها
– بررسی روند فرسایش در حوضه‌های آبخیز:
– انجام مطالعات میدانی و سنجش از دور در ۱۰ حوضه بحرانی (از جمله حوضه‌های کرخه، کارون و هلیل‌رود).
– شناسایی کانون‌های اصلی فرسایش بادی و آبی با استفاده از مدل‌های RUSLE و MPSIAC.
– ارزیابی روش‌های تثبیت خاک:
– مطالعه تأثیر پوشش گیاهی بومی (مانند آتریپلکس و قیچ) در کاهش فرسایش بادی در مناطق خشک (یزد و سیستان).
– آزمایش استفاده از مالچ‌های طبیعی و مصنوعی برای کنترل فرسایش در اراضی شیبدار.
۲. پروژه‌های اجرایی
– احداث سازه‌های کنترل فرسایش:
– ساخت ۵۰ بند رسوب‌گیر در استان‌های فارس و خراسان جنوبی.
– اجرای ۲۰۰ هکتار عملیات بانکت‌بندی در اراضی کشاورزی شیبدار.
– طرح‌های بیومکانیک:
– کاشت گیاهان مقاوم به خشکی همراه با احداث گابیون و بندهای سنگی در حوضه‌های سیل‌خیز.
۳. فناوری و نوآوری
– استفاده از نانوپلیمرها:
– آزمایش پوشش‌های نانویی برای تثبیت خاک‌های مستعد فرسایش در مناطق صنعتی.
– پایش هوشمند:
– نصب سنسورهای اندازه‌گیری رسوب و رطوبت خاک در مناطق نمونه (همچون دشت سگزی اصفهان).
۴. آموزش و ترویج
– برگزاری ۱۰ کارگاه آموزشی برای کشاورزان در زمینه روش‌های کاهش شخم مخرب و کشاورزی حفاظتی.
– انتشار دستورالعمل فنی مدیریت فرسایش در اراضی دیم.
ب) فعالیت‌های مرتبط با افزایش بهره‌وری آب
۱. پژوهش‌های کاربردی
– بهینه‌سازی آبیاری:
– ارزیابی سیستم‌های آبیاری تحت فشار و قطره‌ای در ۱۵ مزرعه نمونه (استان‌های اصفهان و کرمان).
– مطالعه تأثیر کودهای زیستی بر کاهش مصرف آب در کشت گندم و جو.
– مدیریت آب در حوضه‌های آبخیز:
– مدلسازی روان‌اب و تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها با استفاده از نرم‌افزار WEAP.
۲. پروژه‌های اجرایی
– سازه‌های آبخیزداری:
– احداث ۳۰ سازه پخش سیلاب در دشت‌های یزد و کرمان برای تقویت سفره‌های زیرزمینی.
– ساخت ۱۵ مخزن ذخیره آب باران در مناطق روستایی سیستان و بلوچستان.
– احیای قنوات و چشمه‌ها:
– لایروبی و مرمت ۱۰ قنات در استان خراسان رضوی.
۳. فناوری‌های نوین
– استفاده از سامانه‌های هوشمند:
– توسعه اپلیکیشن پایش مصرف آب برای کشاورزان (همراه با هشدارهای بهینه آبیاری).
– آزمایش آبیاری با پساب تصفیه‌شده در فضای سبز شهری.
– فناوری‌های کاهش تبخیر:
– استفاده از پوشش‌های ژلی و مالچ‌های پلیمری در سطح آب‌های ذخیره‌شده.
۴. آموزش و مشارکت مردمی
– برگزاری ۵ دوره آموزشی برای بهره‌برداران در زمینه کشاورزی کم‌آب‌بر.
– اجرای طرح‌های پویش مردمی آبخیزداری با مشارکت جوامع محلی.
جمع‌بندی و دستاوردهای کلیدی
| حوزه فعالیت | دستاوردهای سال ۱۴۰۳ | اهداف سال ۱۴۰۴ |
| کاهش فرسایش خاک | کنترل فرسایش در ۵۰۰ هکتار اراضی | توسعه روش‌های بیولوژیک در ۱۰۰۰ هکتار |
| افزایش بهره‌وری آب | صرفه‌جویی ۲۰٪ آب در مزارع نمونه | گسترش سامانه‌های هوشمند در ۳۰ مزرعه |
چشم‌انداز آینده
– توسعه پایلوت‌های الگویی در مناطق مختلف اقلیمی.
– تقویت همکاری‌های بین‌المللی برای انتقال فناوری‌های روز.
منبع:
پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری
