نماتودها، پارازیت های اجباری؛ مهمانی به نام دشمن پنهان
پایگاه خبری DA1news: کلینیک‌های گیاه پزشکی محلی برای تشخیص بیماری‌های گیاهان در نظر گرفته میشوند وهمانطور که یک انسان در صورت بیماری به پزشک مراجعه می کند، وقتی یک گیاه هم بیمار و مریض میشود کشاورزان و فعالان بخش کشاورزی به گیاه‌پزشک مراجعه می کنند و به پزشکان و کلینیک‌های گیاهپزشکی هستند که می‌توانند بیماری را تشخیص داده و نسخه‌ی لازم برای درمان گیاه نوشته و تجویز کنند.
برای آگاهی بیشتر مخاطبین و خوانندگان اخبار روزانه کشاورزی در توضیح فعالیت های کلینیک های گیاه پزشکی و آشنایی بیشتر با دکتر سید محمد رضا موسوی مدیر عامل آزمایشگاه کلینیکی دانش بنیان گفت و گویی انجام داده ایم که می خوانید:
دکتر سید محمد رضا موسوی در ابتدای این گفت و گو گفت: استان فارس همیشه به عنوان یکی از قطب‌های کشاورزی در نظر گرفته می شودو معمولا در مورد ایران می گویند که ایران چهار فصل است. خود استان فارس هم چهار فصل یعنی ما شمال استان فارس و غرب استان فارس سردسیر بوده و یه بخشی از قسمت شرق گرمسیر هست یعنی ما استان در کنار نخیلات ، تمام میوه‌های سردسیری را هم داریم از این رو استان فارس یکی از استان‌های به نام کشور در بخش کشاورزی است.
مسلما وقتی یه جایی کشاورزی رونق داشته باشه قطعا بخش نیروی کاری که مشغول هستند هم بیشتر و نیروی انسانی بیشتر، معمولا میتواند با خلاقیت و نوآوری هم همراه باشه و خب مطمینا توی بخش کشاورزی استان فارس ما این مباحث را داریم.
دکتر موسوی در باره موضوع تفاوت های اقلیمی گفت: تفاوت اقلیمی تاثیری در کشاورزی نخواهد گذاشت اما، تغییرات اقلیمی چرا! بطور مثال که چند سال اخیر اتفاق افتاده بله مشکل ایجاد کرده یعنی فرضا یه جایی مثل داراب قبلا قطب مرکبات بوده ولی به خاطر گرم شدن زمین کمبود آب که به همه مصادف شده با شور شدن آب باعث شده که خیلی از باغها دیگه صرفه‌ی اقتصادی را نداشته باشه و کشاورزان عملا دارند درختان را از بین برده و به کشت‌های جایگزین روی آورده اند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود درباره استفاده از نهاده ها توضیح داد و گفت: استفاده نامناسب از نهاده‌ها و هماهنگ بودن زمان مصرف و یا استفاده نامناسب از نهاده های غلط می‌توانند ایجاد تنش و زمینه سازی بشه برای اتفاقاتی که برای گیاه و خاک شود گیاه هم مثل موجود زندهست شما حالا توی مثال‌هایی که گفته میشه دقیقا شما می‌تونید این را با انسان مقایسه کنید برای فهم بهتر میبینید که انسانی که سرطان داره شیمی‌درمانی می‌کنه و شما میبینید که وقتی یه ماده‌ی شیمیایی با دوز بالا به بدنش وارد میشود تغییرات خیلی خیلی زیادی در بدن بوجود می آید.
وی افزود: وقتی که مواد شیمیایی را مرتبا وارد گیاه کنید درست که بیماری را کنترل می‌کنید ولی یه سری اثرات هم احتمال داره که به صورت جانبی روی گیاه تاثیر بگذارد و کمااینکه ما گیاه برای مصرف خودمون داریم و مصرف برای انسان یا دام و وجود اگر که عرض کردم دوره‌ی کارنس رعایت نشه و …سم نامناسب استفاده بشه خود این حضور این ماده‌ی شیمیایی در داخل گیاه میتواند برای مصرف‌کننده حالا چه انسان چه دامی که نهایتا باز ما گوشت دام را مصرف میکنم همه‌ی این موارد میتواند به انسان صدمه بزند. از این رو سازمان جهاد کشاورزی و سازمان نظام مهندسی کشاورزی این کار برعهده گرفتن و در تلاش هستند که مصرف کودها و سموم و و خصوصا سموم بر اساس توصیه‌های گیاه‌پزشک صورت گرفته شود و خب قطعا اگر که بتونیم به این سمت حرکت بکنیم مطمئنا امنیت غذایی کشور را می‌تونیم ارتقا بدهیم.
دکتر موسوی در خصوص نسخه نویسی الکترونیک و اهمیت آن گفت: بحث نسخه‌نویسی و نسخه‌نویسی الکترونیک فقط فرایند را تسهیل می‌کنه وگرنه اینکه حالا شما نسخه‌ی دستی بنویسید یا نسخه‌ی الکترونیک بنویسید توی مصرف سم فرقی نمی‌کنه چون چه کتبی بنویسید مثلا دو لیتر در هکتار استفاده شود و چه الکترونیکی فرقی ندارد. ولی وقتی این نسخ الکترونیکی نوشته شود در شبکه ثبت و منتشر شده و بعدا اگر کسی بخواد آماری از بیماری‌هایی آن منطقه داشته باشد مشخصه که تو این منطقه چه چیزی مشکل‌ساز بوده و چه سمهایی استفاده شده و در نهایت سابقه مناطق ثبت و ضبط شده و برای سالهای بعد مورد استفاده قرار خواهد گرفت. و برنامه ای که سازمان نظام مهندسی و جهاد به دنیال آن هستند و برنامه ریزی و اجرایی کرده اند همین موضوع است یعنی هر کشاورزی و متخصصی با کلیک آماری در بیارید که قابل استناد باشد و د راین صورت شما می دانید که یه منطقه‌ای که گندم بوده مثلا یه منطقه‌ی گندمکاری مثل مرودشت امسال چه بیماری‌هایی داشتید چه آفاتی بوده و چه نوع سم هایی استفاده شده یعنی همه‌ی اینها میتواند برای برنامه‌ریزی آینده مورد استفاده قرار گرید.
وی گفت: با نسخه‌نویسی الکترونیک ما می‌تونیم مبحث آفات و بیماری‌ها را بیشتر داشته باشیم که در هر منطقه‌ای چه بیماری بیشتر هست و چه بیماری به دفعات تکرار شده و این میتواند پیش آگاهی باشد برای کشاورزان که مثلا سال آینده ما می دانیم که تو این منطقه فلان بیماری ا زچه زمانی شروع شده تا بتوانیم اقدامات لازم را برای جلوگیری از گسترش و ممانعت از خسارت بیماری را داشته باشیم.
وی در خصوص فعالیت های کلینیک های گیاه پزشکی گفت: برنامه طراحی شده در سازمان نظام مهندسی کشاورزی برای راه اندازی کلینیک هایی پزشکی به سمتی حرکت می کنه که تقریبا با یک توزیع مناسبی در تمام استان، کلینیک‌های گیاهپزشکی وجود داشته باشد. و با در نظر گرفتن این که سطح دانش و همکاران همه خوب هست و کسانی که میخواهند کلینیک گیاهپزشکی تاسیس کنند، باید یک سری آزمون‌هایی باید بدهند که براساس آن مجوز داده شود و کسی که این مجوز را می گیرد، قطعا حداقل دانش برای تشخیص را دارد. بقیه‌ی موارد هم مربوط می شود به این که کلینیک گیاهپزشکی، ادوات مربوط به یک سری از کارها را داره یا ندارد.
دکتر سید محمد رضا موسوی در بخش دیگری از این گفت و گو گفت: در حال حاضر بر اساس تجربه، کشاورز می تواند یک سری موارد و مشکلات گیاهان را تشخیص دهد ، به طور مثال ساده تشخیص آفتی مثل شته، کشاورز چون این شته رو میبیند، خب به گیاه‌پزشک احتیاج ندارد یعنی کسی که حتی اصلا کشاورزی هم نباشه این آفت را میشناسه اما سری چیزهایی هست که نیاز به متخصص داشته و در مواردی حتی با چشم غیر مسلح یا یه ذره بین معمولی هم قابل تشخیص است که ما معمولا این موارد توی بازدیدهای میدانی تشخیص می‌دیم یعنی خیلی از گیاهپزشکان وقتی که در مزارع یا در باغات میروند، به کمک ذره‌بین دستی و یا حتی با چشم می‌توانند این موارد را تشخیص دهند که بیشتر مربوط میشه به آفات و علف‌های هرز .
دکتر موسوی به خبرنگار DA1news گفت: پس کشاورز عملا یه سری چیزهایی که خودش تشخیص میده یه سری چیزهایی که نیاز باشه میتونه به کارشناسایی که توی روستا هستند و شهرستان هستند مراجعه بکنند، ممکنه بعضی از همکاران که توی بخش‌های کوچکتر مشغول هستند بعضی از ادوات لازم برای شناسایی بیماری‌ها را نداشته باشند بیماری‌ها همون بحثی که گفتم مربوط میشه به قارچ‌ها فیتوپلاسما نماتودهای میکروسکوپی و نیاز به ادوات خاصی دارند و هم برای جداسازی و شناسایی شده که قطعا با چشم غیر مسلح هیچکس نمیتونه ادعا بکنه که صد درصد میتونه اینها را تشخیص دهد در این گونه موارد کشاورز یا کارشناسای محلی این موارد را به کلینیک‌های گیاهپزشکی ارجاع میدهند که ادوات لازم را دارند و این ادوات لازم هرجایی باشه کشت انجام می شود و یا استخراج انجام و شناسایی انجام شود، حالا اینکه آیا این مورد با این میزان جمعیت، توانایی خسارت زدن دارد یا ندارد و یا اینکه این چیزی که جدا شده با اونم این که روی گیاه دیده میشود همخوانی داره یا نداره اینا توی کلینیک‌ها به اصطلاح تجزیه و تحلیل میشه و یه نسخه، دست کشاورز داده می شود ولی مثل بقیه موارد، اگر چیزی باشه که قابل تشخیص نبوده اون وقت ارجاع داده میشه به کلینیک‌هایی که اون وسایل لازم برای کشت و شناسایی را دارند.
مثلا در حال حاضر عملا ما مشتری برای مراجعه کننده‌ای برای آفات نداریم چون بسیاری از این آفات تشخیص داده می شوند و یا علف هرز هم به راحتی تشخیص داده می شود بیشتر کسانی که به ما مراجعه می‌کنند مربوط میشه به موجودات ریز میکروسکوپی حالا میکروارگانیسم‌ها و خب ما یه گروهی از موجودات داریم تحت عنوان نماتودها.
نماتودها در خاک زندگی می‌کنند و به ریشه گیاه حمله می‌کنند و میکروسکوپی هستند یعنی با چشم غیر مسلح معمولا دیده نمیشوند و یک اتفاق دیگه هم که افتاده خود کشاورزان هم نماتودها رانمیشناسند. این نماتودها چیز جدیدی نیستند و موجود بسیار قدیمی هستند ولی چون دیده نمی شوند به عنوان «دشمن پنهان» معروف هستند، نماتودها چون داخل خاک بوده و دیده نمی شوند معمولا در نظر گرفته هم نمی شوند.
دکتر سید محمد رضا موسوی افزود: به تعریفی دیگر نماتودها پارازیت اجباری هستند و یکی از ویژگی‌های پارازیت اجباری این است که میزبانش را نمی‌کشه یعنی به صورت یک انگل دایم به گیاه میچسبد و گیاه را ضعیف می کند و اگه گیاه را از بین ببره خودش هم میمیره برای اینکه این اتفاق نیفته معمولا میزبانش را ضعیف می‌کنه ولی نمی‌کشد.
وی ادامه داد: مثالی که می خواهم بزنم این که مثلا یه کشاورزی گندم می‌کارد و توی مزرعه‌ی گندم ممکنه مثلا چهار تن در هکتار برداشت کند هر کاری می‌کنه چهار تن بیشتر برداشت نمی‌کنه این تصورش این که بضاعت زمینش اینقدر است در صورتی که اگر بررسی کنه و نماتود زمین راکنترل کنه ممکنه بتونه شش تن در هکتار تولید داشته باشه ولی چون نمادتودها در داخل خاک هستند اصلا ممکنه در نظر گرفته نشه و کشاورز هم هیچ وقتم متوجه نشه که زمینش مشکل نماتود دارد.
موسوی افزود: حالا اتفاقی که افتاده این که کشاورزان متوجه شدن که داخل خاک نماتود وجود دارد و تقریبا چهار هزار و صد گونه مختلف نماتود وجود دارد که به گیاه حمله می‌کنه و دایما در حال گسترش هستند ولی یه خوبی داره که از این چهار هزار و صد تا چیزی حدود ده گونه خسارت اقتصادی میزنه بقیه‌شون خوشبختانه هنوز به اون حد خسارت اقتصادی نمیرسند.
وقتی که کشاورز متوجه میشه که نماد هم میتونه به عنوان یک عامل خسارت‌زا باشه معمولا کشاورزانی که به عنوان کشاورز پیشرو در نظر گرفته میشن نمونه‌های خاک و ریششون میارن برای آزمایش که ببینن آیا اصلا خاکشون نماتود داره یا نداره اگه داره جمعیتش چقدر این جمعیت میتونه خسارت اقتصادی بزنه یا نه و بر اساس اون به اصطلاح ما می‌تونیم توصیه بکنیم که آیا نماتدکش استفاده بشه یا نشه و این که اصلا نیازی به مبارزه دارد یا ندارد. اما نماتودها عملا توی مرکبات و توی گلخانه‌ها معضل هستند.
این استاد دانشگاه گفت: در دانشگاه، ما همیشه می گوییم وقتی یه اکوسیستمی که دستنخورده است مثل جنگل، مرتع و چمنزار،هیچوقت نماتود معضل نیستند، یعنی اینها جمعیتشان در درون خاک، بالانس میشود. یعنی همه‌ی موجودات، جمعیتتشان را با هم متعادل می‌کنند، نماتود بسیار مفید هم داریم یعنی نماتودها داریم که حشرات آفات، قارچ خوار هستند. یک گروه نماتود داریم که پارازیت گیاهی یا انگل گیاهی که به گیاه حمله می‌کنند.
دکتر موسوی افزود: نهایتا این که در محیط‌هایی انسان دست نبرده است و بکر هستند، هیچوقت جمعیت نماتودها به خسارت اقتصادی نمیرسند و همیشه جمعیت آنها بالانس است اما وقتی جاهایی که کشاورزی صورت میگرید به دلیل دستکاری‌های که می شود به طور مثال سم هایی که استفاده می‌کنیم موجوداتی که داخل خاک از بین می‌بریم یعنی فکر کنیم ما یه سمی که داخل استفاده می‌کنیم اینجوری نیست که بهش گفت شود که برو فقط این را از بین ببر، بغیر از نابودی آفت ها یه سری چیزای دیگه هم از بین میره و این باعث میشه که تعادل جمعیتی ارگانیسم‌های خاک به هم بریزه و این باعث میشه که هر موجود که سرعت رشد بیشتر باشه بیاد اونجا خالی را بکند.
وی گفت:دقیقا داخل خاک هم همینطوره سمومی که ما استفاده می‌کنیم یا حتی بعضا کودهایی که ما استفاده می‌کنیم مثل تندباد هستند و این تعادل به هم می‌زنند و بعد هر کی که سرعت رشدش سریع‌تر باشه میتونه جایگزین بشه و معمولا متاسفانه این با ارگانیزم‌های مضر هست یعنی یه اتفاقی که معمولا توی کشاورزی میفته اینه که شما وقتی یه سمی را استفاده می‌کنید و کوتاه مدت میبینید یادتون بهتر شده ولی بعد از یه مدتی میبینید از اولشم بدتر شد به همین دلیل یکی از چیزایی که من معمولا رعایت میکنم یا حالا به دانشجوها میگم این هست که شما هر ترکیب شیمیایی که استفاده می‌کنید پشت سرش یه ترکیب بیولوژیک هم استفاده بکنید که ترکیبات بیولوژیک معمولا موجودات مفید هستند.
دکتر سید محمد رضا موسوی اظهار داشت: امیدوارم که کشاورزی ما بتونه پیشرفت کنه و بتونه محدودیت‌ها را پشت سر بگذاره ما الان محدودیت آب داریم و نیازمند پژوهش در زمینه‌ی این هستیم که بتونیم با مصرف آب کمتر محصول بیشتری را تولید بکنیم یه جایی من یه کنفرانسی بودم یکی از اساتید بین المللی بیان میکرد که در حال حاضر ما میزان محصولمان را بر اساس تن در هکتار حساب نمیکنیم و بر اساس تن برمقدار آب مصرفی برآورد می کنیم. یعنی برای مامهم نیست که در هکتار چند تن برداشت کردیم میخوایم ببینیم به ازای آب مصرفی میبینیم چقدر برداشت کرده و هر چه که بتونیم این را بر اساس آب مصرفی مون بیشتر کنیماون برای ما ارزشمند هست وگرنه شما با مصرف نهاده‌های بیشتر می‌تونید تولیدتون را افزایش بدیم مهم اینه که بتونید با تمام محدودیت‌ها تولیدتون افزایش بدید.
وی گفت: امیدوار هستم که سرمایه‌گذاری در پژوهش کشاورزی بیشتر و ارتباط بین دانشگاه و صنعت که من میگم کلی دارم میگم حالا میتونه تو همه‌ی رشته‌ها باشه از جمله کشاورزی چون الان ما پتانسیل خیلی زیادی داریم، دانشجوهای ارشد و دکترا داریم که میان پایان‌نامه‌ها متفاوتی می‌گیرند اما خیلی از اینها با توجه به نیازهای منطقه‌ای نیست. یه علت هم داره ببینید مثلا من الان دانشجوی دکتری دارم دانشجوی دکترای منو میکنن که آقا تو باید حتما مقاله آی اس آی بدی و این دانشجو اگر بخواد مقاله آی اس آی بده نمیتونه بره مشکلات منطقه شون حل کنه چون یه مشکل منطقه‌ای را حل کنه این به مقاله‌اس منتهی نمیشه مقاله آی اس آی از دانشجوی من کار مولکولی می‌خواد کار بررسی مقاومت می‌خواهد این با اون نمی‌خونه و این باعث میشه که ما یه سری کارای تو دانشگاه انجام بدیم که هیچ بازخوردی و فایده‌ای برای کشاورز ما نداشته باشه اگر اینا حل بشه من فکر میکنم پتانسیل‌های خیلی خوبی داریم .
ویدئو کامل این گفت و گو را در کانال آپارات DA1news.com ببینید:
