بودجه یا نابودی؛ بقای سازمان حفظ نباتات در عصر تغییرات اقلیمی
پایگاه خبری DA1news: اقلیم در حال تغییر و امنیت غذایی در خطر، تغییرات اقلیمی با تشدید پدیده‌هایی مانند خشکسالی، سیل‌های ناگهانی و تغییر الگوی بارش‌ها، تهدیدی جدی برای امنیت غذایی ایران محسوب می‌شود.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، بر اساس داده‌های مرکز پژوهشهای مجلس، دمای ایران با شیب ۰.۴ درجه سلسیوس در هر دهه (دو برابر نرخ جهانی) در حال افزایش است و ۱۵.۷% مساحت کشور با خشکسالی شدید مواجه است . سازمان حفظ نباتات به‌عنوان خط مقدم دفاع از محصولات کشاورزی، سالانه با حداقل ۳۰% خسارت ناشی از عوامل خسارت‌زای گیاهی روبه‌روست که تغییرات اقلیمی این رقم را تشدید کرده است . در این چارچوب، نقش حمایت‌های مالی در تقویت تاب‌آوری این سازمان حیاتی است.
۱. تحلیل چالش‌های سازمان در مواجهه با تغییرات اقلیمی
الف) محدودیت‌های مالی و زیرساختی:
– کمبود اعتبارات پایدار: تنها ۰.۲% درآمد ناخالص ملی به حفظ نباتات اختصاص می‌یابد که برای پوشش ۶۰۷ عامل خسارت‌زای گیاهی (شامل آفات، بیماری‌ها و علف‌های هرز) ناکافی است .
– ناکارآمدی ناوگان کنترل: ناوگان موجود برای مقابله با آفات فاقد تجهیزات مدرن پایش اقلیم‌محور است و به‌روزرسانی آن نیازمند سرمایه‌گذاری کلان است.
– وابستگی به واردات نهاده‌ها: تحریم‌ها دسترسی به فناوری‌های نوین کنترل بیولوژیک را محدود کرده و هزینه‌ها را افزایش داده است .
ب) پیامدهای تغییرات اقلیمی بر عملیات سازمان:
– تشدید آفات و بیماری‌ها: گرمایش زمین موجب گسترش آفات گرمادوست مانند ملخ‌های صحرایی و مقاومت آن‌ها به روش‌های سنتی کنترل شده است.
– کاهش اثربخشی روش‌های کنترلی: تغییرات غیرقابل پیش‌بینی اقلیم، دقت شبکه‌های پیش‌آگاهی را کاهش داده و برنامه‌ریزی مدیریت تلفیقی آفات (IPM) را مختل می‌کند .
ج) ضعف‌های ساختاری:
– فقدان برنامه‌ریزی اقلیم‌محور: اسناد توسعه‌ای کشور (مانند برنامه هفتم) توجهی به کلان‌روند تغییرات اقلیمی ندارند .
– عدم انسجام نهادی: هماهنگی ضعیف بین وزارتخانه‌های نیرو، جهاد کشاورزی و محیط‌زیست، اجرای برنامه‌های جامع را با مشکل مواجه کرده است .
۲. نقش حمایت‌های مالی در تقویت تاب‌آوری
الف) سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین:
– پایش هوشمند: استقرار سامانه‌های سنجش از دور و GIS برای رصد بلادرنگ تغییرات اقلیمی و پیش‌بینی طغیان آفات. نمونه موفق: استان گیلان با نصب ایستگاه‌های هشدار سیلاب‌های ناگهانی .
– کنترل بیولوژیک: توسعه آزمایشگاه‌های تولید عوامل بیولوژیک (مانند زنبورهای Trichogramma) که با بودجه‌ای معادل ۵۰ میلیارد تومان می‌تواند وابستگی به آفت‌کش‌های شیمیایی را ۳۰% کاهش دهد .
ب) توسعه زیرساخت‌های اقلیم‌پایه:
– ایجاد مراکز ذخیره ژنتیکی: حفظ ذخایر ژنتیکی گیاهان مقاوم به خشکی و شوری با اولویت گونه‌های بومی مانند گندم‌های دیم.
– نوسازی ناوگان مبارزه: تجهیز به پهپادهای پاشش آفت‌کش‌های هدفمند که مصرف سموم را تا ۴۰% کاهش می‌دهد .
ج) توانمندسازی نیروی انسانی و جوامع محلی:
– آموزش کشاورزان: اجرای کارگاه‌های سازگاری با اقلیم (مثلاً کشت برنج کم‌آب‌بر در گیلان) با جذب بودجه‌های بین‌المللی (صندوق سبز اقلیم) .
– توسعه تشکل‌های گیاه‌پزشکی: افزایش پوشش خدمات رسانی به ۵۰% بهره‌برداران از طریق تسهیلات کم‌بهره .
۳. راهکارهای سیاستی و مالی نوآورانه
الف) تدوین برنامه ملی سازگاری اقلیمی:
– ضمانت اجرایی: تصویب برنامه‌ای با پشتوانه قانونی در هیئت وزیران (پیشنهاد مرکز پژوهشهای مجلس در برنامه هفتم) .
– تخصیص بودجه اقلیمی: اختصاص ۱۰% از درآمدهای نفتی به صندوق ملی تغییرات اقلیمی با اولویت بخش کشاورزی.
ب) مدل‌های مالی نوظهور:
– اوراق سبز (Green Bonds): انتشار اوراق برای پروژه‌های سازگاری با اقلیم (مانند احیای تالاب انزلی) با جذب سرمایه بخش خصوصی.
– اعتبارات ESG: اعطای وام‌های کم‌بهره به شرکت‌هایی که شاخص‌های محیط‌زیستی را در زنجیره تأمین رعایت کنند .
ج) همکاری‌های بین‌المللی:
– به‌کارگیری مکانیسم‌های جبرانی: استفاده از صندوق خسارات وارپو تحت کنوانسیون تغییرات اقلیمی برای جبران تحریم‌ها .
– انتقال فناوری: مشارکت با سازمان‌هایی مانند FAO در پروژه‌هایی مانند سیستم‌های هشدار زودهنگام آفات .
۴. مطالعه موردی: استان گیلان (الگویی برای تاب‌آوری اقلیمی)
– اقدامات کلان:
– اجرای طرح جامع احیای تالاب انزلی با مدیریت رسوبات و کاهش آلودگی (هزینه: ۲۰۰ میلیارد تومان).
– توسعه اکوتوریسم روستایی برای تنوع بخشی به معیشت و کاهش فشار بر منابع طبیعی .
– نتایج:
| شاخص | وضعیت پیشین | وضعیت کنونی |
| سطح آب‌گرفتگی | سالانه ۴۰ روز | کاهش ۶۰% |
| کیفیت آب تالاب | آلوده به سموم | بهبود ۵۰% |
| مشارکت محلی | ۱۰% جوامع | افزایش به ۳۵% |
نتیجه‌گیری: از بحران تا فرصت‌سازی
سازمان حفظ نباتات تنها با تضمین جریان پایدار مالی می‌تواند از رویکرد واکنشی به پیش‌دستانه گذار کند. این امر مستلزم:
۱. تحول بودجه‌ریزی: تخصیص حداقل ۱% بودجه ملی کشاورزی به پروژه‌های اقلیم‌محور.
۲. حاکمیت یکپارچه: ایجاد ستاد ملی تاب‌آوری اقلیمی با حضور سازمان‌های مرتبط .
۳. پایش مبتنی بر داده: توسعه شاخص‌هایی مانند “نرخ کاهش خسارت اقلیمی در هکتار” برای سنجش اثربخشی هزینه‌ها.
۴. دیپلماسی محیط‌زیستی: رفع موانع تحریم برای دسترسی به صندوق‌های بین‌المللی (مانند GCF) .
به‌عنوان سخن پایانی، حمایت مالی از سازمان حفظ نباتات نه‌تنها دفاع از امنیت غذایی، بلکه سرمایه‌گذاری برای تاب‌آوری سرزمینی در برابر بزرگ‌ترین چالش قرن است. تبدیل این سازمان به نهاد پیشرو در منطقه، نیازمند عزمی فرابخشی و به‌کارگیری سازوکارهای مالی نوآورانه است.