بررسی افت جایگاه ایران در شاخص‌های محیط زیستی در سال ۲۰۲۲
پایگاه خبری DA1news: جایگاه ایران در شاخص‌های محیط زیستی در سال ۲۰۲۲ به طور قابل توجهی افت کرده است، این خبر، خبر خوبی نیست. به همین منظور با محمد مجابی ریاست کمیته محیط زیست مجمع تشخیص مصلحت نظام در این باره گفت و گویی انجام شده است که می خوانید:
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی به نقل از روابط عمومی شرکت مادر تخصصی خدمات کشاورزی حضور محمد مجابی ریاست کمیته محیط زیست مجمع تشخیص مصلحت نظام به موضوع محیط زیست در پله ۱۳۳ پرداخت.
شنیدید که جایگاه ایران در شاخص‌های محیط زیستی در سال ۲۰۲۲ به طور قابل توجهی افت کرده است، این خبر، خبر خوبی نیست. می‌خواهیم راجع به این صحبت کنیم که چه اتفاقی می‌افتد که جایگاه ما در حوزه محیط زیست به جای این که ارتقا پیدا کند، تنزل پیدا می‌کند. سه حوزه را بررسی کردند تغییرات آب و هوا، سلامت محیط زیست و سرزندگی اکوسیستم، در چند مورد ما تقریبا نمره منفی گرفتیم یکی بحث از دست رفتن مرتع بوده، انتشار گاز‌های گلخانه‌ای و شاخص انتشار مونوکسید کربن البته می‌دانیم که در زمینه انتشار گاز‌های گلخانه‌ای جزو ده کشور اول هستیم. بفرمائید با توجه به این که شما هم در کمیته محیط زیست مجمع تشخیص مصلحت حضور دارید چه می‌شود کرد که این روند را تغییر دهیم؟
در ابتدا فکر می‌کنم مناسب است که بدانیم نحوه رتبه بندی به چه صورت است. همان طور که شما اشاره کردید این شاخص مورد نظر EPI است که دقیقا از سال ۲۰۰۶ ارزیابی‌های مختلف را هر دو سال یک بار انجام می‌دهد. شما به درستی اشاره فرمودید دو محور اصلی برای بررسی این شاخص‌ها بود که یکی از آن حفاظت از محیط زیست از جمله کاهش فشار‌های زیست محیطی بر سلامت انسان و دوم ارتقا وضعیت زیست بوم‌ها که شما به اکوسیستم‌ها اشاره کردید این موضوع ادامه داشته تا سال ۲۰۲۲، در سال ۲۰۲۲ یک مولفه دیگر اضافه می‌شود و آن تغییر اقلیم است. رتبه ایران در سال‌های مختلفی که بررسی می‌شود متفاوت است البته مبنای این ارزیابی براساس نشست اقتصاد جهان بوده که در داووس اتفاق می‌افتد و بعد براساس آن دانشگاه‌هایی که اهمیت دارند برای آن مجموعه، کار بررسی را انجام می‌دهند و اعلام می‌کنند. ایران در سال ۲۰۰۶ پنجاه و سه بوده رتبه اش از ۱۳۳ کشور و در دوره بعدی به ۶۷ می‌رسد، دوره بعدی به ۷۸ می‌رسد، دوره بعدی از ۱۳۲ کشور رتبه ۱۱۴ را اخذ می‌کند بنابراین فراز و فرود‌های مختلف داشته تا این که در سال ۲۰۲۰ رتبه ۶۷ را از میان ۱۸۰ کشور به دست می‌آورد. اما آن چه که اهمیت دارد بعد از این که آیتم سوم اضافه می‌شود یعنی اضافه بر سلامت محیط زیست و بعد اکوسیستم‌ها، تغییرات اقلیمی هم مسئله بسیار مهمی بوده که به این اضافه می‌شود و ناگهان رتبه ایران بسیار تغییر می‌کند البته بعضی از کشور‌های دیگر هم دچار این شده اند.
چقدر این داده‌ها صحت دارد؟ یعنی از منابع موثق گردآوری می‌شود؟
حالا این اطلاعات به چه صورت گرفته می‌شود؟ یا به صورت مستقیم از کشور‌ها درخواست می‌شود یا در آمارنامه‌های آن‌ها بررسی می‌شود یا از مقالات استنباط می‌شود بنابراین حالت‌های مختلف دارد، متاسفانه در آماردهی که از کشور ما صورت می‌گیرد آمار مشخصی داده نمی‌شود. من وقتی مثلا ایندکس را نگاه می‌کردم در رابطه با سلامت آب که یکی از آیتم‌های مورد رسیدگی است دیدم که مقاله‌ای را که بررسی کردند مربوط به سال ۲۰۱۲ بوده یعنی مثلا قدمت دارد. البته اگر در همین شرایط آمار‌هایی که ایران ارائه می‌دهد دقیق باشد به خودی خود رتبه تغییر خواهد کرد البته ما در مجموع کشور‌های همسایه داریم امارات متحده عربی را که رتبه ۳۹ را دارد، بهترین وضعیت را در خاورمیانه در این موضوع توانسته به دست بیاورد و در آسیا هم ژاپن را داریم که رتبه ۲۵ را در قاره آسیا به خودش اختصاص داده پس در وهله اول ما باید بدانیم که از همین حالا برای این که آمار‌های خودمان را به روز، دقیق و قابل انتشار کنیم انجام دهیم.
چقدر داده‌ها یعنی داده‌هایی که مورد بررسی قرار می‌گیرد توسط نهاد‌های داخلی منتشر می‌شود؟ این همکاری وجود دارد؟ رجوع می‌کنند به سازمان‌هایی مانند سازمان محیط زیست؟
نه این‌ها تقریبا در رابطه با این داده‌ها فقط داده‌هایی است که از منابعی که من عرض کردم به دست می‌آید.
منابع خودشان؟
پیشنهاد من این است که در وهله اول در داخل کشور نهاد‌های متولی آماردهی درستی داشته باشند، یکی از معضلات کشور ما آمار است. ما در رابطه با شاخص‌های محیط زیست جدا از شاخص‌های بین المللی خود کشور هم ۲۶ شاخص عملکردی محیط زیست مصوب مجمع دارد، ولی وقتی که آمارگیری می‌خواهد از دستگاه‌های مختلف صورت بگیرد ما می‌بینیم بعضی چیز‌ها را اصلا اماری برایش وجود ندارد که ارائه دهند.
اصلا به طور سالانه این شاخص‌ها مورد ارزیابی قرار می‌گیرد؟
هر دوسال یک بار مجمع تشخیص براساس شاخص‌هایی که داده شده بعد از ابلاغ سیاست‌های محیط زیست، ۲۶ شاخص را مجمع تشخیص گذاشته که بیاید ببینید بعد از ابلاغ سیاست‌ها شرایط به چه صورت است؟ سوال: ممکن است که شاخص سازی هم بشود؟ مجابی: شاخص‌ها همیشه از برنامه‌هایی که وجود دارد شاخص به دست می‌آید مانند همین که الان در آخرین بررسی EPI که شما می‌بینید تغییرات اقلیم دقیقا اضافه شده قبلا نبود.
به غیر از آن ممکن است که در داخل کشورمان داده سازی هم صورت بگیرد یعنی اطلاعات نادرستی وارد بررسی این شاخص‌ها شود؟
بله، ولی در کنار این موضوع باید بدانیم که آن چه که الان به عنوان رتبه اعلام شده، این رتبه دقیقی که برآمده از اطلاعات قطعی باشد، نیست و در همین شرایط حاضر اگر آمار‌هایی که وجود داشت ارائه می‌شد ما می‌دیدیم شرایطمان وضعیت بهتری دارد. شاخص‌هایی که داخل کشور داریم بایدخیلی دقیق دنبال کنیم و همه نسبت به پاسخگو بودنش در این شاخص‌ها باشند و یک دستگاه هم هر دو سال یک بار بتواند این شاخص‌هایی که ما داریم و شرایطی که داریم را واقعیاتش را منعکس کند که شرایط ما در چه شرایطی قرار دارد.
الان فایده این گزارش چیست؟ منتشر شده و دنیا هم مطلع شد که ما در چه رتبه‌ای قرار داریم و مسئولان داخلی هم، نتیجه؟
این یک کار دانشگاهی است و چیزی است که برآورد می‌شود و به اطلاع رسانده می‌شود، ولی این که نتیجه‌ای در این باشد، نیست و در اصل فقط در مجامع جهانی روند را نشان می‌دهد البته ما بی تفاوت نسبت به این موضوع نباید باشیم به خاطر این که در سطح جهانی در آینده‌ای نه چندان دور به مسائل مختلف محیط زیستی توجه بیشتری می‌شود به همین خاطر است که مجمع عمومی سازمان ملل در رابطه با بحث حقوق محیط زیست که به عنوان نسل سوم حقوق بشر در جهان مطرح است پیگیری‌هایی را می‌کند.
در مورد موضوع انرژی و مصرف آب اشاره کردید، غیر از این که ما باید بحث تعرفه بندی اتفاق بیفتد مخصوصا در بخش آب و انرژی که سرمایه سوزی دارد اتفاق می‌افتد راهکار دیگری غیر از تعرفه قیمتی وجود دارد که ما در کشورمان اجرا کنیم؟
بله، قطعا اولین نکته‌ای که ما باید بدانیم استفاده بهینه است. یعنی الان شما در منابع انرژی که ما داریم گاز به عنوان یکی از منابع پایه انرژی داخل کشور است اگر ما میزان انرژی حاصل از گاز را در نظر بگیریم بیش از ۳۰ درصد از این انرژی که از گاز دارد استفاده می‌شود هدر می‌رود چه در مرحله برداشت، اکتشاف چه در مرحله انتقال و چه در مرحله مصرف؛ بنابراین اولین نکته‌ای که وجود دارد این است که ما باید بهره وری را اصلاح کنیم، خطوطمان را اصلاح کنیم و درست کنیم، در حوزه آب هم همین طور شما الان در مصرف آب ما در داخل کشور اگر بررسی کنیم آب قابل برنامه ریزی کشور بالغ بر ۸۰ میلیارد متر مکعب باشد قیمت عمده‌ای از این صرف کشاورزی می‌شود. میزان ماده خشکی که از یک متر مکعب آب در کشور تولید می‌شود تقریبا یک ممیز هفت دهم کیلوگرم است.
همیشه این موضوع یک جدالی بین وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی بوده که وزارت نیرو با محدودیت آب مواجه بوده، اما وزارت جهاد کشاورزی به خاطر این که اعلام کند که مثلا ما تولید بیشتری داشتیم به سمت تولید بیشتر میل دارد.
نکته‌ای که وجود دارداین است که ما در طی کمتر از ده سال توانستیم میزان ماده خشک استحصال از یک متر مکعب آب را از ۹۷۰ گرم در کشورمان به یک و هفت دهم کیلوگرم برسانیم. میانگین جهانی دو و نیم کیلو است پس ما باید هنوز خیلی جدی تلاش کنیم که این حد را حداقل به میانگین جهانی برسانیم بنابراین بحث تعرفه‌ای یک طرف است، ما اضافه بر بحث تعرفه‌ای باید بهره وری را بهتر و بهینه‌تر کنیم. الان داخل شبکه شهری ما تقریبا ۲۸ درصد هدر رفت آب درداخل شهر داریم یعنی انتقال آبی که داخل شهر صورت می‌گیرد پرت می‌رود بنابراین یکی از راهکار‌های اصلی این است.
به بحث سیاست در موضوعاتی که مربوط به محیط زیست است می‌خواهیم اشاره کنیم، تحریم‌ها چقدر روی بحث محیط زیستی ایران تاثیر دارد یا برداشت‌های سیاسی چقدر می‌تواند در رتبه بندی این شاخص‌ها تاثیر داشته باشد؟
تحریم یکی از ناجوانمردانه‌ترین اقداماتی است که علیه کشور نیست، علیه ملت است یعنی وقتی که تحریم صورت می‌گیرد مردم دچار مشکل می‌شوند الان مثلا ما اگر بخواهیم پالایشگاه‌های خودمان را اصلاح کنیم فناوری را نباید همه چیز را داخل کشور داشته باشیم یا مثلا وقتی شما می‌خواهید کاهش آلودگی را در خودرو ایجاد کنید همه قطعات خودرو را که داخل کشور نباید تولید کنید؛ بنابراین این‌ها اقداماتی است که باید صورت بگیرد و تحریم‌ها اثر بسیار بدی را می‌گذارد البته به شما بگویم براساس کنوانسیون تغییرات آب و هوا، پروتکل کیوتو، پروتکل پاریس کشور‌های توسعه یافته موظف هستند که تکنولوژی‌های خودشان را در اختیار کشور‌های در حال توسعه قرار دهند برای کاهش آلودگی.
الان این اتفاق افتاده است؟
با تحریم‌هایی که اتفاق می‌افتد هر کدام از این‌ها انجام نمی‌شود و اثر منفی اش را می‌گذارد در وهله اول برای کسانی که در این سکونت گاه‌ها هستند و در وهله دوم برای کره زمین.
