سیاست روستامحور؛ از اسناد بالادستی تا میدان اجرا
پایگاه خبری DA1news: سیاست روستامحوری وزارت جهاد کشاورزی به عنوان راهبردی کلیدی برای تحقق امنیت غذایی، توسعه متوازن منطقه ای و مقابله با چالش‌های اقتصادی طراحی شده است. این سیاست با تأکید بر بازگرداندن جمعیت به روستاها، کاهش هزینه‌های تولید و تقویت زنجیره ارزش محصولات کشاورزی، در اسناد بالادستی مانند برنامه اجرایی اقتصاد مقاومتی (مصوب ۱۳۹۳) و قانون تعاونی‌سازی تولید (مصوب ۱۴۰۰) شده است.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، وزیر جهاد کشاورزی نیز در سال ۱۴۰۳ بر این موضوع تأکید کرد که “کشاورزی باید روستامحور شود و با کاهش هزینه‌ها، تولید مقرون‌به‌صرفه گردد” .این گزارش به تحلیل روند اجرایی‌سازی این سیاست، ارکان عملیاتی، چالش‌ها و راهکارهای پیشِ رو می‌پردازد.
۱. پیشینه سیاستی و مبانی نظری
سیاست روستامحوری بر سه محور استوار است:
– تمرکز بر تولید داخلی: افزایش ضریب خوداتکایی محصولات اساسی (گندم، برنج، شکر) و کاهش وابستگی به واردات .
– توسعه پایدار روستایی: جلوگیری از تخریب منابع طبیعی، مدیریت آب و خاک، و مقابله با بیابان‌زایی به عنوان پایه‌های توسعه روستایی .
– توانمندسازی اقتصادی روستاها: ایجاد اشتغال از طریق توسعه صنایع تبدیلی، گردشگری کشاورزی و تعاونی‌های تولیدی .
۲. ارکان اجرایی سیاست روستامحور
۲.۱. نهادسازی تعاونی‌محور
– شرکت‌های تعاونی تولید روستایی: طبق آیین‌نامه اجرایی ۱۴۰۰، این شرکت‌ها مجاز به مدیریت یکپارچه اراضی، اجرای الگوی کشت، و بهره‌برداری جمعی از منابع آب هستند .
– واگذاری وظایف تصدی‌گری: وزارت جهاد موظف است اموری مانند مکانیزاسیون، توزیع نهاده‌ها، و خدمات فنی را به تعاونی‌ها واگذار کند .
۲.۲. بهینه‌سازی منابع تولید
– مدیریت آب: اجرای سیستم‌های نوین آبیاری، تحویل حجمی آب توسط وزارت نیرو، و نظارت بر الگوی کشت مبتنی بر منابع آبی .
– یکپارچه‌سازی اراضی: جلوگیری از خردشدن اراضی و ایجاد قطعات اقتصادی جهت افزایش بهره‌وری .
– مکانیزاسیون پیشرفته: نمونه‌بارز آن در شهرستان سرپل‌ذهاب است، جایی که ۳۰ دستگاه ست برداشت مکانیزه، برداشت چغندر قند را تسهیل کرده‌اند .
۲.۳. توسعه زنجیره ارزش
– اتصال به بازار: ایجاد شبکه‌های توزیع، توسعه صنایع تبدیلی (مانند کارخانه‌های قند)، و عقد قراردادهای تضمینی خرید محصولات (مثل چغندر قند) .
– تنوع‌بخشی محصولات: توسعه محصولات با مزیت رقابتی مانند توت سفید در هوراند (۱۵۸ هکتار) و گل محمدی در بانه به عنوان پایه‌ای برای صنایع فرآوری و گردشگری .
۲.۴. توانمندسازی انسانی
– آموزش و ترویج: اجرای دوره‌های آموزشی برای بهره‌برداران در زمینه فناوری‌های نوین .
– جذب جوانان: برنامه‌هایی مانند احداث مسکن جوانان روستایی و توسعه کسب‌وکارهای غیرکشاورزی (گردشگری، صنایع دستی) .
۳. چالش‌های اجرایی
– تناقض ساختاری: تضاد بین تمرکزگرایی در سیاست‌گذاری (مثل الگوی کشت ملی) و ضرورت انعطاف‌پذیری محلی .
– محدودیت منابع مالی: کمبود بودجه برای نوسازی ناوگان ماشینی یا احداث زیرساخت‌هایی مانند شبکه‌های آبیاری .
– مقاومت فرهنگی: عدم تمایل جوانان به بازگشت به روستاها بهدلیل نبود امکانات رفافی و درآمد پایدار .
– فقدان هماهنگی بین‌دستگاهی: مثلاً در مدیریت آب، همکاری ناکافی بین وزارت نیرو و جهاد کشاورزی .
۴. راهکارهای تحقق پذیری سیاست
| راهکار | نمونه عینی | اثرگذاری |
| حکمرانی چندسطحی | مشارکت تعاونی‌ها در مدیریت آب | کاهش تمرکزگرایی |
| تامین مالی نوآورانه | استفاده از صندوق‌های ضمانت برای تعاونی‌ها | جذب سرمایه بخش خصوصی |
| توسعه فناوری سبز | کشت پاییزه چغندر با مصرف آب کمتر | سازگاری با کم‌آبی |
| تقویت اقتصاد غیرکشاورزی | جشنواره‌های محصولات محلی (توت سفید) | ایجاد درآمد مکمل |
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی،سیاست روستامحور وزارت جهاد کشاورزی، اگرچه در اسناد بالادستی (مانند برنامه اقتصاد مقاومتی و قانون تعاونی‌سازی) چارچوب نظری مستحکمی دارد، اما در عرصه عملیاتی با موانعی چون کم‌بودجه‌ای، ناهماهنگی نهادی، و ضعف مشارکت محلی مواجه است. نمونه‌های موفق مانند چغندرکاری مکانیزه در سرپل‌ذهاب (تولید ۴۰۰ هزار تن محصول) یا تعاونی‌های آب‌محور نشان می‌دهد که کلید موفقیت در سه عامل نهفته است:
– مشارکت واقعی ذی‌نفعان در طراحی طرح‌ها
– تلفیق دانش بومی با فناوری‌های نوین
– تنوع‌بخشی اقتصادی در روستاها فراتر از کشاورزی محض.
آینده این سیاست در گرو تبدیل روستاها از فضای «تولیدی محض» به «اکوسیستم‌های مقاوم اقتصادی» است که تنها با همگرایی دستگاه‌ها، بودجه‌ریزی عملیاتی و بازنگری مداوم در الگوی اجرا محقق خواهد شد.
