توانمندسازی زنان در کشاورزی؛ افزایش بهره وری، عدالت جنسیتی
پایگاه خبری DA1news: کشاورزی همواره یکی از ارکان اساسی اقتصاد ایران بوده و زنان نقش قابل توجهی در این بخش ایفا کرده‌اند. با این حال، مشارکت زنان در کشاورزی ایران اغلب نادیده گرفته شده یا کم‌اهمیت تلقی می‌شود.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، زنان ایرانی نقش حیاتی در امنیت غذایی و توسعه کشاورزی کشور ایفا می‌کنند، اما این نقش غالباً نامرئی مانده است. با شناسایی ظرفیت‌ها و رفع موانع پیش روی زنان کشاورز، می‌توان گام‌های مؤثری در جهت توسعه پایدار بخش کشاورزی و بهبود معیشت جوامع روستایی برداشت. سرمایه‌گذاری روی توانمندسازی زنان روستایی نه تنها عدالت جنسیتی را بهبود می‌بخشد، بلکه بهره‌وری کل بخش کشاورزی را افزایش خواهد داد. در این گزارش سعی داریم به بررسی جایگاه زنان در بخش کشاورزی ایران، چالش‌های پیش روی آنان و فرصت‌های موجود برای بهبود وضعیتشان بپردازیم.
سهم زنان در کشاورزی ایران
بر اساس آمارهای رسمی، زنان حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد از نیروی کار کشاورزی در ایران را تشکیل می‌دهند. این مشارکت در مناطق مختلف کشور متفاوت است:
– در مناطق شمالی ایران (گیلان و مازندران) زنان در کشت برنج نقش کلیدی دارند.
– در مناطق غربی و شمال غرب (کردستان و آذربایجان) زنان در دامداری و باغداری فعال هستند.
– در مناطق مرکزی و جنوبی مشارکت زنان بیشتر در زمینه صنایع دستی وابسته به کشاورزی مانند فرش‌بافی است.
حوزه‌های فعالیت زنان روستایی
۱. تولید محصولات زراعی: کاشت، داشت و برداشت محصولات
۲. دامداری و پرورش طیور: شیردوشی، تولید فرآورده‌های دامی
۳. باغداری: میوه‌چینی، هرس درختان
۴. صنایع تبدیلی: تولید مربا، ترشی، خشکبار
۵. مدیریت منابع طبیعی: جمع‌آوری گیاهان دارویی
چالش‌های پیش روی زنان کشاورز
۱. محدودیت دسترسی به منابع: زمین، اعتبارات، نهاده‌های کشاورزی
۲. نبود حمایت‌های قانونی کافی: قوانین ناظر بر حقوق زنان روستایی
۳. بار کاری سنگین: ترکیب مسئولیت‌های خانگی و فعالیت‌های کشاورزی
۴. دسترسی محدود به آموزش‌های تخصصی: دوره‌های فنی کشاورزی
۵. مشارکت کم در تصمیم‌گیری‌ها: ساختارهای مردسالار در جوامع روستایی
۶. نبود بیمه و تأمین اجتماعی: برای بسیاری از زنان کشاورز
فرصت‌های پیش رو
۱. توسعه تعاونی‌های زنان روستایی: افزایش قدرت چانه‌زنی و دسترسی به بازار
۲. آموزش‌های فنی و تخصصی: افزایش بهره‌وری و مهارت‌های مدیریتی
۳. توسعه کشاورزی ارگانیک و گیاهان دارویی: حوزه‌هایی که زنان در آن‌ها پتانسیل بالایی دارند
۴. فناوری‌های نوین کشاورزی: کاهش بار کاری با مکانیزاسیون مناسب
۵. حمایت‌های دولتی: طرح‌هایی مانند بیمه زنان روستایی
راهکارهای بهبود وضعیت
۱. تدوین سیاست‌های جنسیتی در بخش کشاورزی: توجه ویژه به نیازهای زنان
۲. تسهیل دسترسی به اعتبارات: ایجاد صندوق‌های اعتباری ویژه زنان روستایی
۳. توانمندسازی از طریق آموزش: برنامه‌های آموزشی متناسب با نیازهای محلی
۴. ثبت رسمی فعالیت‌های زنان: به رسمیت شناختن کار زنان در آمارهای رسمی
۵. توسعه زیرساخت‌های روستایی: کاهش بار کاری زنان از طریق بهبود دسترسی به آب، برق و گاز
قوانین و مقررات مربوط به جایگاه زنان در کشاورزی ایران
به گزارش اخبار روزانهه کشاورزی DA1news قوانین و مقررات ایران در زمینه فعالیت زنان در بخش کشاورزی ترکیبی از قوانین عمومی کار، قوانین حمایتی زنان و مقررات خاص بخش کشاورزی است. این قوانین در سال‌های اخیر تحولاتی داشته‌اند، اما همچنان چالش‌هایی وجود دارد.
قوانین عمومی مرتبط
۱. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
– اصل بیستم: همه افراد ملت اعم از زن و مرد یکسان در حمایت قانون قرار دارند
– اصل بیست و یکم: دولت موظف است حقوق زن را در تمام جهات با رعایت موازین اسلامی تضمین نماید
۲. قانون کار جمهوری اسلامی ایران (مصوب ۱۳۶۹)
– ماده ۷۵: ممنوعیت انجام کارهای خطرناک، سخت و زیان‌آور برای زنان
– ماده ۷۶: مرخصی زایمان به مدت ۹ ماه با حقوق
– ماده ۷۸: ممنوعیت کار شبانه برای زنان (با استثنائاتی)
قوانین خاص بخش کشاورزی و روستایی
۱. قانون حمایت از توسعه بخش کشاورزی (۱۳۸۹)
– تبصره ۲ ماده ۱۰: تأکید بر مشارکت زنان روستایی در طرح‌های کشاورزی
– ماده ۱۲: اولویت دادن به تعاونی‌های زنان روستایی در اعطای تسهیلات
۲. برنامه‌های توسعه پنج‌ساله
– برنامه ششم توسعه (۱۴۰۰-۱۳۹۶): تأکید بر توانمندسازی زنان روستایی و عشایری
– برنامه هفتم توسعه (در حال تدوین): توجه ویژه به نقش زنان در امنیت غذایی
۳. آیین‌نامه بیمه زنان روستایی و عشایری (۱۳۹۵)
– تحت پوشش قرار دادن زنان فعال در بخش کشاورزی
– ارائه خدمات بیمه درمانی و بازنشستگی
قوانین حمایتی خاص زنان روستایی
۱. طرح حمایت از زنان سرپرست خانوار (۱۳۹۸)
– شامل زنان روستایی فعال در کشاورزی می‌شود
– ارائه تسهیلات اعتباری و آموزشی
۲. دستورالعمل تشکیل تعاونی‌های زنان روستایی (۱۳۹۷)
– تسهیل تشکیل تعاونی‌های تخصصی زنان در بخش کشاورزی
– اعطای وام‌های کم بهره به این تعاونی‌ها
چالش‌های حقوقی و اجرایی
۱. عدم شفافیت در تعریف “زنان کشاورز”: بسیاری از زنان به عنوان نیروی کار خانوادگی بدون مزد شناخته می‌شوند.
۲. محدودیت‌های ارثی: قوانین ارث باعث کاهش دسترسی زنان به زمین‌های کشاورزی می‌شود.
۳. مشکلات اجرایی: بسیاری از قوانین حمایتی در سطح محلی به خوبی اجرا نمی‌شوند.
۴. عدم پوشش کامل بیمه‌ای: هنوز بسیاری از زنان کشاورز تحت پوشش بیمه‌های اجتماعی قرار ندارند.
تحولات اخیر قانونی
۱. تصویب آیین‌نامه اجرایی بیمه زنان روستایی (۱۴۰۰)
۲. افزایش سقف تسهیلات اعطایی به تعاونی‌های زنان روستایی
۳. تدوین سند ملی توانمندسازی زنان روستایی (۱۴۰۱)
اگرچه قوانین ایران گام‌هایی در جهت حمایت از زنان در بخش کشاورزی برداشته‌اند، اما شکاف‌های قانونی و مشکلات اجرایی متعددی وجود دارد. نیاز به بازنگری در برخی قوانین سنتی، بهبود مکانیسم‌های اجرایی و افزایش آگاهی زنان روستایی از حقوق قانونی خود از جمله ضرورت‌های فعلی است. قوانین جدیدتر نشان‌دهنده توجه بیشتر قانونگذار به نقش زنان در کشاورزی است، اما اثرگذاری این قوانین نیازمند نظارت دقیق بر اجرا و تخصیص منابع کافی است.