تاریخچه کشت؛ کاهو پرمصرف ترین سبزیجات دنیا

پایگاه خبری داوان نیوز: در ادامه انتشار تاریخچه کشت گیاهان، میوه ها و غلات به تاریخچه کشت کاهو در ایران و جهان می پردازیم.

به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، نخستین شواهد کشت کاهو در جهان به پیش از 4500 سال پیش در مصر باستان بازمی‌گردد. این گیاه به‌مرور و طی قرن‌های متمادی به قاره‌های دیگر رسید و امروزه از محبوب‌ترین سبزیجات جهان است و در بسیاری از کشورها مصرف بالایی دارد. در این نوشته به تاریخچه‌ی کشت این گیاه در قار‌ه‌های جهان می‌پردازیم.

به گزارش اخبار روزانه‌ی کشاورزی، نخستین شواهد کشت کاهو و اهلی کردن آن به مصر باستان بازمی‌گردد و شواهد آن در نقاشی‌ها و کتیبه‌های مقبره‌های باستانی وجود دارد. کاهوی وحشی در ابتدا به عنوان یک گیاه روغنی توسط انسان اهلی شد، اما مصری‌ها به‌مرور آن را اصلاح کردند و به شکل خوراکی برگ‌‌دار تبدیل کردند.
پس از مصر کاهو به‌تدریج ازطریق تجارت، فتوحات و تماس‌های فرهنگی به دیگر بخش‌های قاره‌ی آفریقا منتقل شد.
در دوران اسلامی کشت کاهو در شمال آفریقا (کشورهای لیبی، تونس، الجزایر و مراکش امروزی)، به‌صورت گسترده در باغ‌های شهری رواج یافت و با گسترش فرهنگ غذایی مدیترانه‌ای در این کشورها، کاهو به سبزی متدوالی در رژیم غذایی مردم این بخش از آفریقا تبدیل شد.
در دوران استعمار اروپاییان (قرون 18 تا 20) مبلغان مذهبی و مهاجران اوپایی بذر کاهو را به شرق آفریقا (تانزانیا، کنیا و اوگاندای امروزی و مناطق استوایی این قاره وارد کردند.
کاهو در کشورهای غرب آفریقا مانند نیجریه، غنا و سنگال که آب‌وهوای گرم و مرطوب داشتند، کشت محدودتری داشت. در آفریقای جنوبی نیز با ورود کشاورزان اروپایی در قرن‌های 19 و 20، کاهو به‌صورت گسترده در نواحی معتدل‌تر کشت شد و این کشور هم‌اکنون از مراکز اصلی تولید کاهو در قاره‌ی آفریقاست و الجزایر، مراکش، کنیا و اتیوپی در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. در سال‌های اخیر با گسترش کشت گلخانه‌ای، کاهو در مناطق گرم و خشک آفریقا نیز تولید می‌شود.

تاریخچه‌ی کاهو در قاره‌ی اروپا
کاهو در حدود قرن پنجم پیش از میلاد ازطریق تمدن مصر به یونان باستان راه یافت. یونانیان کاهو را گیاهی دارویی برای آرامش و کمک به خواب می‌دانستند و در منابع پزشکی منتسب به بقراط نیز به نام آن اشاره شده است.
در همین محدوده‌ی زمانی کاهو به روم باستان نیز برده شد. رومیان باستان آن را با غذا سرو می‌کردند و معتقد بودند اشتها را باز می‌کند و برای مشکلات گوارشی خواص دارویی دارد. پلاینیوس نویسنده‌ی رومی قرن اول میلادی در آثار خود از چند نوع کاهو نام برده که نشان می‌دهد این گیاه در روم اصلاح نژاد شده است.
در قرون وسطی کاهو در باغ‌های صومعه‌ها و خانه‌های اشرافی اروپاییان کاشته می‌شد. با رشد علم گیاه‌شناسی و کشاورزی در دوره‌ی رنسانس (قرن 15 میلادی) و دوران‌های پس از آن به‌طور گسترده‌تر کشت شد و به رژیم غذایی عموم مردم اروپا راه یافت.
با پیشرفت اصلاح نژاد گیاهان در قرن‌های 18 و 19 میلادی انواع مختلف کاهو مانند رومی، پیچ و باتاویا تولید شد و این گیاه به یکی از سبزیجات رایج در باغ‌های اروپایی تبدیل شد.

کاهو در قاره‌ی آسیا
پیشینه‌ی کشت کاهو در قاره‌ی آسیا به حدود 4 هزار سال پیش در آسیای غربی (هلال حاصلخیز) بازمی‌گردد. شواهد گیاه‌شناسی نشان می‌دهد که مردم این منطقه پیش از مصریان با شکل‌های اولیه‌ی کاهو آشنایی داشتند، اما مصریان نخستین مرمانی بودند که کشت کاهو را به‌طور اصلاح‌شده آغاز کردند.
در شرق آسیا اما کاهو تا حدود قرن پنج تا ششم میلادی شناخته‌شده نبود، اما در دوران سلسله‌ی تانگ (قرن هفتم) ازطریق جاده‌ی ابریشم یا مهاجرت اقوام دیگر وارد چین شد. چینی‌ها در ابتدا بیشتر در طب سنتی و پختن سوپ از کاهو استفاده می‌کردند. به‌مرور گونه‌های خاصی از کاهو (مانند کاهوی ساقه‌ای) در چین و آسیای شرقی گسترش یافت.
این گیاه در قرون وسطی با گسترش کشاورزی از ایران و آسیای غربی به شبه‌قاره‌ی هند وارد شد.
امروزه چین بزرگترین تولیدکننده‌ی کاهو در قاره‌ی آسیاست و سالانه 13 تا 14 میلیون تن کاهو تولید می‌کند. هند، ژاپن، کره‌ی جنوبی و ایران در رده‌های بعدی تولید کاهو در قاره‌ی آسیا قرار دارند.

کاهو در ایران
کاهو سابقه‌ای دیرینه در فرهنگ کشاورزی و تغذیه‌ای ایران دارد. هرچند منابع مکتوبی از آغاز کشت کاهو در ایران باستان وجود ندارد، اما شواهد تاریخی، متون طب سنتی و فرهنگ غذایی ایرانیان نشان می‌دهد که این گیاه از دوران‌های کهن در ایران کشت می‌شده است.
در دوران هخامنشی ایرانیان با گیاهان دارویی و خوراکی متنوعی آشنا بودند. به نظر می‌رسد کاهو از مصر و یونان به ایران راه یافته باشد.
با گسترش طب گیاهی در دوره‌ی ساسانی، استفاده از گیاهانی مانند کاهو برای کاهش تب و خواب راحت رایج بوده است.
در متون طب سنتی ایرانی در دوران اسلامی، دانشمندانی مانند بوعلی سینا و رازی از کاهو با نام «خس» یا «خسَ» نام برده شده که طبعع سرد و تر داشته و برای درمان تب، کاهش صفرا و داشتن خواب راحت مفید شناخته می‌شده است.
با توسعه‌ی کشاورزی در دوران معاصر گونه‌های مختلف کاهو (مانند کاهوی پیچ، رسمی و سالادی) وارد بازار شد. امروزه کاهو هم در فضای باز و هم به‌صورت گلخانه‌ای در ایران تولید می‌شود و استان‌های اصفهان، فارس، تهران، کرمانشاه و گیلان مهم‌ترین تولیدکنندگان آن هستند. کاهو در استان‌های مازندران، همدان، یزد، خراسان رضوی، قم و قزوین نیز کشت می‌شود.
کاهوی رسمی در ایران سبزی محبوبی است و همان‌طور که می‌دانید، ایرانیان در روز سیزده‌به‌در آن را با شربت سکنجبین یا سرکه می‌خورند.

کاهو چگونه به قاره‌ی آمریکا رفت؟
کاهو بومی قاره‌ی آمریکا نبوده و از اروپا به این قاره راه یافته است. با این حال کشت آن در مدت‌زمان نسبتاً کوتاهی در ایالات متحده رشد چشمگیری پیدا کرد و امروزه این کشور از بزرگترین تولیدکنندگان کاهوی جهان است.
بذر کاهو در زمان کشف قاره‌ی آمریکا (قرن 15 و 16 میلادی) توسط اسپانیایی‌ها و پرتغالی‌ها به این قاره برده شد و اولین گزارش‌های مستند کشت آن به کارائیب و آمریکای مرکزی بازمی‌گردد.
در قرن‌های 17 و 18 میلادی مهاجران انگلیسی کشت کاهو را در ایالت‌های ویرجینیا و ماساچوست آغاز کردند. با رشد کشاورزی در قرن 19 و 20، امکان انتقال کاهو از مزارع به بازارهای شهری فراهم شد.
امروزه کالیفرنیا به عنوان پایتخت جهانی کاهو شناخته می‌شود و حدود 70 درصد از کل کاهوی ایالات متحده را تولید می‌کند.
کشورهای مکزیک، کانادا، برزیل، شیلی، آرژانتین و پرو نیز از تولیدکنندگان مهم کاهو در قاره‌ی آمریکا هستند.

کشت کاهو در اقیانوسیه
کاهو بومی این قاره نیست و در دوران استعمار (قرن 18 میلادی) ازطریق مهاجرت اروپایی‌ها وارد استرالیا، نیوزیلند و بسیاری از جزایر اقیانوس آرام وارد شد.
اولین مزارع کشت کاهو در استرالیا، در قرن 18 در نیو ساوت ولز پدید آمدند و کاهو به‌سرعت به یک سبزی محبوب در میان مهاجران تبدیل شد.
در قرن 20 میلادی انواع مختلف کاهو مانند کاهوی پیچ و کاهوی رومی به‌صورت انبوه در نیو ساوت ولز، ویکتوریا و کویینزلند کشت می‌شد.
کشت کاهو در نیوزیلند هم با ورود مهاجران اروپایی آغاز شده است. این گیاه در دوران استعمار به جزایر اقیانوس آرام نیز وارد شد. به دلیل رطوبت هوا، کشت آن در این کشور دشوار است و به‌صورت فصلی یا گلخانه‌ای کشت می‌شود.
امروزه مصرف کاهو و سایر سبزیجات برگی در استرالیا بسیار بالاست و از ارکان اصلی رژیم غذایی مدرن است.

انواع کاهو در جهان
انواع مختلفی از کاهو در جهان تولید می‌شود که هر نوع آن از نظر شکل برگ، طعم، بافت و کاربرد در آشپزی ویژگی‌های خاص خود را دارد.
پرکشت‌ترین کاهوی جهان کاهوی پیچ (آیسبرگ) است که ماندگاری بالای دارد. کاهوی رومی (رومن) که برگ‌های بلند، راست و محکمی با رگ‌برگ میانی دارد، طعم تلخی دارد و ارزش غذاایی آن از کاهوی پیچ بیشتر است. گونه‌ی دیگر کاهو با نام کاهوی کَره‌ای برگ‌های نرم، لطیف و نیم‌گرد دارد و برای تهیه‌ی سالاد، سوشی و ساندویچ از آن استفاده می‌شود. کاهوی برگ‌دار نیز برگ‌های شُل و بازی دارد، با رنگ‌های سبز، قرمز و بنفش تولید می‌شود و نسبت به انواع دیگر کاهو رشد سریع‌تری دارد.
نوع دیگر کاهو با نام کاهوی ساقه‌ای که ویژه‌ی چین و شرق آسیاست، بیشتر به دلیل داشتن ساقه‌های ضخیم و ترد استفاده می‌شود و برگ‌های آن دور ریخته می‌شود. طعم آن شبیه کرفس یا خیار است و در غذاهای چینی پخته یا تفت‌داده‌شده‌ی‌ چینی استفاده می‌شود.