امنیت غذایی، سلاح استراتژیک در جنگ‌های مدرن
پایگاه خبری داوان نیوز: امنیت غذایی تنها یک مسئله معیشتی نیست؛ سلاح استراتژیک در جنگ‌های مدرن است. ایران با تکیه بر حافظه تاریخی قحطی‌های دوره اشغال در جنگ دوم جهانی، ظرفیت‌های نوین تولید و توزیع می‌تواند الگویی از تاب‌آوری غذایی ارائه دهد. شرط موفقیت، تبدیل کشاورزی از یک بخش اقتصادی به سامانه دفاع زیستی است؛ سامانه‌ای که همزمان با تولید نان، امید و مقاومت می‌آفریند.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی( DA1news): گزارش پیش رو به تحلیل نقش حیاتی بخش کشاورزی ایران در مدیریت بحران‌های ناشی از تهدیدهای نظامی می‌پردازد. با بررسی تجربه تاریخی اشغال ایران در جنگ جهانی دوم و تحلیل ظرفیت‌های مدرن کشاورزی، نشان می‌دهد که چگونه امنیت غذایی می‌تواند به عاملی تعیین‌کننده در تاب‌آوری ملی تبدیل شود. یافته‌ها حاکی از آن است که ایران امروز با دارا بودن زیرساخت‌های استراتژیک و ظرفیت‌های مردمی، از توانایی قابل توجهی برای عبور از بحران‌های شدید برخوردار است، مشروط بر اینکه از تجارب تاریخی درس بگیرد و راهبردهای پیشگیرانه را تقویت کند.
۱. کشاورزی به مثابه سلاح استراتژیک
در منازعات ژئوپلیتیک، امنیت غذایی همواره دومین جبهه نبرد محسوب می‌شود. با تشدید تنش‌ها بین ایران و بلوک غربی-صهیونیستی، بخش کشاورزی ایران در کانون تاب‌آوری ملی قرار می‌گیرد. این گزارش با نگاهی به تجربه جنگ جهانی دوم و ظرفیت‌های کنونی، الگویی برای مدیریت بحران غذایی در شرایط جنگ ارائه می‌دهد.
۲. درس‌های تاریخی: اشغال ایران و فروپاشی زنجیره غذایی
۲-۱. اشغال متفقین و بحران نان (۱۳۲۰-۱۳۲۵)
– تخریب سیستم حمل‌ونقل: با اشغال ایران در شهریور ۱۳۲۰، متفقین راه‌آهن و جاده‌ها را برای انتقال تسلیحات به شوروی مصادره کردند. این امر موجب اختلال در نقل‌و‌محصولات کشاورزی، افزایش قیمت‌ها و کاهش عرضه غلات شد .
– پیمان سه‌جانبه ناعادلانه: despite تعهد متفقین به جلوگیری از قحطی (ماده ۷ پیمان ۱۳۲۱)، آنها با مصرف غلات ایران برای سربازان خود و کمک به شوروی، موجب کاهش ۴۰٪ی تولید گندم و شکل‌گیری شورش‌های نان در تهران و دیگر شهرها شدند .
– فروپاشی ساختار روستایی: جذب کشاورزان به عنوان کارگر اجباری در پروژه‌های نظامی متفقین با دستمزد ناچیز (روزانه ۳ تومان)، زمین‌های کشاورزی را بدون نیروی کار رها کرد .
۲-۲. عوامل تشدید بحران
– ساختار فئودالی: سیستم ارباب-رعیتی و ابزار کشاورزی قرون وسطایی که سهم زارع را به ۱/۵ محصول محدود می‌کرد .
– سودجویی طبقات بالا: استفاده از جنگ برای احتکار غله و گسترش شکاف طبقاتی .
هشدار تاریخ
تجربه جنگ جهانی دوم ثابت کرد:
– اشغال فیزیکی همراه با تحمیل سیاست‌های غذایی ویرانگرتر از حمله نظامی است.
– نبود ذخایر استراتژیک و زنجیره توزیع عادلانه، قحطی را اجتناب‌ناپذیر می‌کند.
۳. ظرفیت‌های مدرن کشاورزی ایران: سپر دفاع غذایی
۳-۱. تحولات زیرساختی
– انبارهای راهبردی: وجود مراکز ذخیره‌سازی غلات در استان‌های مختلف با ظرفیت کافی برای ۱۸ ماه تأمین نیازهای اساسی .
– فناوری‌های نوین: توسعه کشت‌های گلخانه‌ای، سامانه‌های آبیاری هوشمند و اصلاح نژاد دام که بهره‌وری آب را ۳۵٪ و تولید را ۵۰٪ افزایش داده‌اند .
– صنایع فرآوری: ایجاد زنجیره‌های کامل تبدیل محصول به کالای نهایی (مانند آرد، روغن، کنسرو) که وابستگی به واردات جنگ‌زده را کاهش می‌دهد .
۳-۲. سرمایه‌های اجتماعی
– شبکه‌های مردمی: سازمان‌های جهادی، خیریه‌ها و گروه‌های محلی که در بحران‌هایی مانند سیل ۱۴۰۱ توزیع هدفمند غذا را مدیریت کردند .
– فناوری ارتباطات: استفاده از رسانه‌های دیجیتال برای:
– رصد سریع کمبودها
– هماهنگی کمک‌رسانی
– مقابله با شایعات احتکار .
۳-۳. تجربه‌های موفق
– جنگ ۱۲ روزه (فرضی): در آزمونی میدانی، زنجیره تأمین کشاورزی ایران نشان داد می‌تواند در شرایط محاصره، نیازهای اولیه را بدون فروپاشی تأمین کند .
– تاب‌آوری در تحریم: despite فشارهای حداکثری، تولید گندم از ۱۰ به ۱۴ میلیون تن (۱۴۰۰-۱۴۰۳) افزایش یافت .
۴. چالش‌های جنگ مدرن: تهدیدهای سه‌گانه
۴-۱. حمله به زیرساخت‌ها
– موشک‌های خیبرشکن اسرائیل: توانایی هدف قرار دادن کارخانجات کود و سم با برد ۱۴۵۰ کیلومتر و قابلیت عبور از پدافند .
– نقاط آسیب‌پذیر: انبارهای غله، سدهای آبی و مراکز تحقیقات کشاورزی.
۴-۲. اختلال در زنجیره تأمین
– محاصره دریایی: قطع واردات نهاده‌ها (بذر هیبرید، داروهای دامی).
– تحریم مالی: محدودیت در خرید فناوری‌های کشاورزی.
۴-۳. جنگ روانی اقتصادی
– شایعه‌پراکنی: ایجاد هراس مصنوعی برای تحریک احتکار و بازار سیاه.
– سایبر-جنگ: هک سامانه‌های مدیریت مزارع هوشمند.
۵. راهکارهای مدیریت بحران: الگوی تاب‌آوری غذایی
۵-۱. راهبردهای کوتاه‌مدت
– ذخیره‌سازی راهبردی: افزایش ظرفیت انبارها به سطح ۲۴ ماه مصرف.
– توزیع سهمیه‌بندی شده: ایجاد کارت‌های هوشمند غله برای جلوگیری از احتکار.
– پناهگاه‌های غذایی: استقرار گلخانه‌های زیرزمینی در استان‌های مرکزی.
۵-۲. راهبردهای بلند‌مدت
– خودکفایی در نهاده‌ها: تولید داخلی بذرهای مقاوم و داروهای دامی.
– کشاورزی شهری: توسعه مزارع عمودی در کلان‌شهرها با فناوری هیدروپونیک.
– دیپلماسی غذایی: توافق‌های منطقه‌ای با کشورهای بی‌طرف برای ایجاد کریدورهای کمک‌رسانی .
۵-۳. بسیج اجتماعی
– شبکه‌های داوطلبی: آموزش ۵۰ هزار نیروی مردمی پشتیبان کشاورزی.
– اطلاع‌رسانی شفاف: ایجاد سامانه رصد بازار با داده‌های لحظه‌ای.
اقدامات ضروری در ۳ فاز جنگ
| فاز تهدید | اقدامات کشاورزی | نهاد مسئول |
| پیش از جنگ | ذخیره‌سازی بذرهای استراتژیک – آموزش نیروهای مردمی | وزارت جهاد کشاورزی – بسیج سازندگی |
| حین جنگ | فعال‌سازی توزیع سهمیه‌ای – انتقال دام‌ها به پناهگاه‌ها | ستاد کل نیروهای مسلح – سازمان پدافند غیرعامل |
| پس از جنگ | بازیابی مزارع آسیب‌دیده – روان‌سازی بازار | وزارت کشور – سازمان برنامه و بودجه |
